شرکت تعاونی معمولاً بین اعضای یک صنف یا آشنایانی با منافعی مشترک تشکیل می‌شود. این مجموعه‌ها از لحاظ نوع فعالیت به دو دستۀ شرکت تعاونی تولید و شرکت تعاونی مصرف (توزیع) تقسیم میشوند. زمینه فعالیت تعاونیهای تولید عمدتاً کشاورزی، دامپروری و دامداری، پرورش و صید آبزیان، صنعت و ساختوساز در شهرها و روستاها و در میان عشایر است. شرکتهای تعاونی توزیع بیشتر در زمینۀ تهیۀ کالا و خدمات مورد نیاز اعضا فعالیت دارند. به طور کلی، تامین اجناس مصرفی زندگی از اهداف مهم این نوع تشکیلات است. تاریخچه تاسیس اولین شرکت تعاونی در ایران به سال ۱۳۱۴ برمی‌گردد. تمامی این مجموعه‌ها در حال حاضر زیر نظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی فعالیت می‌کنند. در ادامه به ویژگی شرکت تعاونی می‌پردازیم.
نوشته مرتبط: مراحل و مدارک لازم برای ثبت شرکت تعاونی
تعریف قوانین شرکت تعاونی
طبق تعریف قانون تجارت ایران، شرکت تعاونی تولید شرکتی است که بین عده‌ای از ارباب حِرَف تشکیل شود و شرکا مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیا یا اجناس به کار ببرند. در این مجموعه‌ها اگر عده‌ای از شرکا در خدمت دائمی تشکیلات نباشند یا اهل حرفه‌ای که موضوع عملیات آن است نباشند، دست‌کم دو سوم اعضای اداره‌کننده باید از شرکایی انتخاب شوند که حرفۀ آنها موضوع عملیات شرکت است.
همچنین طبق ماده ۱۹۲ این قانون، شرکت تعاونی مصرف برای مقاصد زیر تشکیل می‌شود:
- فروش اجناس لازم برای مصارف زندگانی اعم از اینکه این اجناس را شرکا ایجاد کرده یا خریده باشند.
- تقسیم نفع و ضرر بین شرکا به نسبت خرید هر یک از آنها.
تفاوت شرکت تعاونی با سایر شرکت‌ها
مطابق با ماده ۱۹۳ قانون، تشکیل شرکت تعاونی اعم از تولید یا مصرف ممکن است مطابق اصول شرکتهای سهامی یا بر طبق مقررات مخصوصی باشد که با رضایت شرکا ترتیب داده شده است. در صورتی که قوانین شرکت تعاونی مطابق با اصول کمپانی‌های سهامی باشد، حداقل سهام یا قطعات سهام ده ریال خواهد بود و هیچ یک از شرکا نمی‌توانند در مجمع عمومی بیش از یک رای داشته باشند. همچنین درج عبارت «تعاونی» به طور خوانا در تمام سربرگ‌ها و تابلوهای شرکت ضروری است.
مهمترین ویژگی شرکت تعاونی این است که برای رفع نیازهای مشترک، بهبود اوضاع، مهیا کردن احتیاجات و تامین کالاها و خدمات یک گروه تاسیس میشوند، نه برای کسب منفعت تجاری افراد. در واقع هدف از تشکیل شرکتهای تعاونی حمایت اقتصادی از اقشار کم‌درآمد جامعه است.
به همین منظور نیز امتیازات فراوانی از سوی دولت برای آنها در نظر گرفته شده است. معافیت‌های مالیاتی، وام‌های بانکی کم‌بهره و واگذاری‌های اموال دولتی با تسهیلات خاص از این جمله‌اند. مدیریت این مجموعه‌ها نیز مقررات مخصوص به خود را دارد که برای تعداد زیاد اعضا مناسب است. به عنوان نمونه، رای اکثریت برای تصمیم‌گیری‌ها ملاک است و منظور از اکثریت برخلاف سایر شرکت‌ها، اکثریت عددی شرکا است نه اکثریت سرمایه‌ای اشخاص. همچنین دیگر ویژگی شرکت تعاونی، نقل و انتقال سهام نیز ساده‌تر از دیگر انواع کمپانی‌ها انجام‌پذیر است و مسئولیت اعضا فقط به میزان سهام آنها خواهد بود.
انواع شرکت تعاونی » تولید و مصرف (توزیع)| عام و خاص
طبق آخرین اصلاحات دستورالعمل تشکیل تعاونی‌ها در ایران مصوب وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، شرکتهای تعاونی به لحاظ نوع فعالیت به دو دسته تقسیم میشوند:
شرکت تعاونی تولید
شرکتی است که به منظور اشتغال اعضا در امور مربوط به کشاورزی، دامداری، دامپروری، پرورش و صید ماهی، شیلات، معدن، صنعت، عمران شهری و روستایی و عشایری و نظایر اینها فعالیت می‌کند.
شرکت تعاونی مصرف (توزیع)
شرکتی است که در امور مربوط به تهیه و توزیع کالا، مسکن، خدمات و سایر نیازمندی‌های اعضا فعالیت می‌کند.
گفتنی است که در این کمپانی‌ها، تعدد نوع و موضوع فعالیت با ارائه طرح پیشنهادی مجاز است. بنابراین اگر مجموعه‌ای در هر دو تقسیم‌بندی به فعالیت بپردازد، به آن شرکت تعاونی چند منظوره گفته می‌شود.
همچنین با توجه به ویژگی شرکت تعاونی به لحاظ نوع عضویت به دو دسته تقسیم میشوند:
شرکت تعاونی عام
شرکتی است که عضویت در آن برای همه آزاد است و موسسان آن باید برای تامین قسمتی از سرمایه اولیه یا افزایش سرمایه، سهام آن را به عموم عرضه کنند.
شرکت تعاونی خاص
شرکتی است که عضویت در آن منحصراً برای گروهی خاص از قبیل کارگران، کارمندان، کشاورزان، زنان، دانشجویان، ایثارگران، مشاغل خاص و نظایر اینها آزاد باشد. بدیهی است که چنین تعاونی‌هایی موظف به پذیرش متقاضیان واجد شرایط هستند و از این نظر محدودیتی برای عضویت وجود ندارد. البته برای واحدهای صنفی شهرستان‌ها و برای هر واحد کارمندی و کارگری فقط یک شرکت تعاونی در هر موضوع فعالیت تشکیل می‌شود.
گفتنی است که ویژگی شرکت تعاونی با بیش از پانصد عضو و اتحادیه‌هایی که تعداد اعضای آنها مجموعاً بیش از دو هزار نفر باشد، «تعاونی بزرگ» محسوب میشوند.
همچنین به نحوه‌ی دیگری هم می‌توان شرکتهای تعاونی را بر اساس گرایش کاری دسته بندی کرد که در زیر آمده است:
- کشاورزی
- صنعتی
- خدماتی
- مسکن
- اعتبار
- معدنی
- تامین‌کننده نیاز مصرف‌کنندگان
- تامین کننده‌نیاز مصرف‌کنندگان
- حمل و نقل
- منابع طبیعی
- فرش دستباف
- روستایی
ویژگی‌ها و قوانین شرکتهای تعاونی
مطابق با قوانین شرکت تعاونی، تعداد اعضا در زمان ثبت و دوران فعالیت نباید از هفت نفر کمتر شود. همچنین کمترین سرمایه اولیه برای راه‌اندازی این کمپانی‌ها نیز صد میلیون تومان در نظر گرفته شده است. همچنین در شرکتهای تعاونی خدماتی و اشتغال‌زا که به منظور ایجاد اشتغال تولیدی یا خدماتی با استفاده از کمکهای دولتی برای اعضا تشکیل میشوند، تعداد اعضا باید حداقل معادل پنجاه درصد مشاغل دائمی طرح تعاونی باشد.
در مجموعه‌هایی که بدون استفاده از کمکهای دولتی و یا با هدف سرمایه‌گذاری تاسیس میشوند، حداقل پنجاه درصد سرمایه‌گذاری طرح باید توسط اعضا انجام شود. حداکثر تعداد اعضا در تعاونی مسکن (تامین مسکن اعضا) متناسب با اهلیت (دانش و تجربه) مدیران و با تشخیص اداره کل تعاون تعیین می‌شود.
تعیین میزان سرمایه و ارزش سهام نیز بر عهده هیئت‌موسس تعاونی است و میزان آن در اساسنامه ذکر خواهد شد. اعضای تعاونی مکلف هستند مبلغ تعهدشدۀ سهم خود را ظرف مدت مقرر در اساسنامه که نباید از دو سال بیشتر باشد فراهم کنند. سهم اعضا در تامین سرمایه برابر است مگر اینکه مجمع عمومی تصویب کند که برخی از اعضا سهم بیشتری خریداری کنند. در این صورت نیز حداکثر میزان سهم هر عضو نباید از سی درصد کل سرمایه تعاونی تجاوز کند. همچنین این مجموعه‌ها می‌توانند از مزایای ثبت شرکت تعاونی بهره ببرند و از تسهیلات قانونی آن استفاده کنند.
اتحادیه تعاونی‌ها
اتحادیه تعاونی با عضویت شرکت‌ها و تعاونیهای داوطلب و با حداقل هفت عضو که دارای موضوع فعالیت واحد باشند در سطح شهرستان یا استان تشکیل می‌شود. مجموعه‌های تعاونی و اتحادیه‌های استانی نیز می‌توانند برای تشکیل اتحادیه‌های مرکزی اقدام کنند. اتحادیه مرکزی با مجوز وزارت تعاون تاسیس می‌شود. گفتنی است که هر شرکت تعاونی می‌تواند فقط عضو یک اتحادیه شهرستانی، استانی و یا مرکزی باشد. البته عضویت در بیش از یک اتحادیه، برای تشکیلاتی با تعدد موضوع فعالیت بلامانع است.
بعد از تشکیل این مجموعه‌ها، اعضای هیئت‌مدیره از نمایندگان شرکتهای عضو و به عنوان شخص حقیقی و اعضای هیئت‌بازرس از نمایندگان تعاونیهای عضو و یا سایرین تعیین میشوند. حداقل تعداد اعضا برای تاسیس اتحادیه‌های سراسری تعاونی که اعضای آن از اتحادیه‌های استانی هستند در زمان ثبت و دوران فعالیت پانزده نفر است.
البته در شرایط خاص که تشکیل اتحادیه سراسری ضروری است و تعداد اعضا به حد نصاب نمی‌رسد، تشکیل اتحادیه با مجوز وزیر تعاون و رعایت حداقل قانونی بلامانع است. بر اساس آمار اتحادیه سراسری تعاونیهای مصرف کشور، در حال حاضر تعاونی مصرف کارکنان دولت بزرگ‌ترین مجموعه فعال در کشور است.
تقسیم سود اتحادیه‌ها و شرکتهای تعاونی
سود خالص اتحادیه‌ها و شرکتهای تعاونی در هر سال مالی محاسبه و بین اعضا تقسیم می‌شود. حداقل پنج درصد سود به عنوان ذخیره قانونی و حداکثر پنج درصد دیگر به عنوان اندوخته احتیاطی به حساب تعاونی واریز می‌شود. چهار درصد از سود نیز برای آموزش و به عنوان حق تعاون به این مبالغ اضافه می‌شود. گفتنی است که سود سالانه شرکت تعاونی ثبت‌شده به طور کلی نباید بیشتر از شش درصد باشد و فقط درصدی از آن را می‌توان با پیشنهاد هیئت‌مدیره و تصویب مجمع عمومی به پاداش اعضا اختصاص داد.
پرسش‌های متداول پیرامون شرکت تعاونی (تولید، مصرف و توزیع)
منظور از شرکت تعاونی چیست؟
شرکت تعاونی معمولاً بین اعضای یک صنف یا آشنایانی با منافعی مشترک تشکیل می‌شود. این مجموعه‌ها به طور کلی دو دستۀ تولید و توزیع تقسیم میشوند و زیر نظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی فعالیت می‌کنند.
شرکت تعاونی مصرف چیست؟
زمینه فعالیت تعاونیهای تولید بیشتر کشاورزی، دامپروری و دامداری، پرورش و صید آبزیان، صنعت و ساختوساز در شهرها و روستاها و در میان عشایر است.
شرکت تعاونی توزیعی چیست؟
شرکتهای تعاونی توزیع بیشتر در زمینۀ تهیۀ کالا و خدمات مورد نیاز اعضا فعالیت دارند. به طور کلی، تامین اجناس مصرفی زندگی از اهداف مهم این نوع تشکیلات است.
شرکت تعاونی خدماتی چیست؟
شرکتهای تعاونی خدماتی بیشتر به منظور ایجاد اشتغال تولیدی یا خدماتی با استفاده از کمکهای دولتی برای اعضا تشکیل میشوند.
شرکتهای تعاونی چه ویژگیهایی دارند؟
مهمترین ویژگی شرکت تعاونی این است که برای رفع نیازهای مشترک، بهبود اوضاع، مهیا کردن احتیاجات و تامین کالاها و خدمات یک گروه تشکیل میشوند، نه برای کسب منفعت تجاری افراد.
کمترین تعداد اعضا در شرکتهای تعاونی چند نفر است؟
کمترین تعداد اعضا در مجموعه‌های تعاونی هفت نفر است.
کمترین سرمایه اولیه شرکت تعاونی چقدر است؟
کمترین سرمایه برای راه‌اندازی شرکت تعاونی صد میلیون تومان است.
فرایند تصمیم‌گیری در تعاونی‌ها به چه ترتیب است؟
ملاک تصمیم‌گیری در این کمپانی‌ها اکثریت آرای شرکا است و میزان سرمایه اشخاص نقشی در فرایند تصمیم‌سازی ندارد.
تفاوت شرکت تعاونی با سایر شرکت‌ها در چیست؟
تشکیل شرکتهای تعاونی نقش پررنگی در حمایت اقتصادی از اقشار کم‌درآمد در کشور دارد. به همین منظور نیز امتیازات فراوانی از سوی دولت برای آنها در نظر گرفته شده است. معافیت‌های مالیاتی، وام‌های بانکی کم‌بهره و واگذاری‌های اموال دولتی با تسهیلات خاص از این جمله‌اند.
نام‌گذاری شرکت تعاونی چگونه انجام می‌شود؟
در نام‌گذاری این مجموعه‌ها باید تمامی دستورالعمل‌های اجرایی برای تعیین نام اشخاص حقوقی را رعایت کرد. همچنین عبارت «تعاونی» حتماً باید در عنوان شرکت نیز قید شود.
سود شرکتهای تعاونی به چه صورت تقسیم میشوند؟
سود شرکتهای تعاونی در هر سال مالی محاسبه و بین اعضا تقسیم می‌شود. درصدی از آن به عنوان ذخیره قانونی، بخشی دیگر به عنوان اندوخته احتیاطی و مقداری از آن نیز برای آموزش به حساب شرکت واریز می‌شود. در نتیجه، فقط درصدی از سود را می‌توان با پیشنهاد هیئت‌مدیره و تصویب مجمع عمومی به پاداش اعضا اختصاص داد.
مسئولیت پرداخت بدهی در شرکتهای تعاونی با کیست؟
در این مجموعه‌ها، هر یک از اعضا فقط به میزان سهام خود مسئول پرداخت بدهی‌ها و قرض‌های احتمالی خواهند بود.
انحلال شرکت تعاونی به چه صورت است؟
مهمترین علت انحلال شرکتهای تعاونی کمتر شدن تعداد اعضا از حد نصاب است. ورشکستگی و تمام شدن مدت شرکت نیز از دیگر دلایل آن است.
مزایای شرکت تعاونی چیست؟
مهمترین مزیت شرکتهای تعاونی متعارف در تسهیلات قانونی و برخی معافیت‌های مالیاتی آنها است.
مهمترین معایب شرکتهای تعاونی چیست؟
راه‌اندازی شرکتهای تعاونی و فرایند تصمیم‌گیری در آنها بسیار زمان‌بر است و این موضوع گاهی محدودیت‌هایی برای کسب‌وکارها ایجاد می‌کند.
حق رای افراد در شرکتهای تعاونی چگونه است؟
حق رای تمام اعضا، فارغ از سرمایه‌شان، یکسان و برابر است. طبق قانون، هیچ یک از شرکا نمی‌توانند در مجمع عمومی بیش از یک رای داشته باشند.
منظور از اتحادیه تعاونی چیست؟
اتحادیه تعاونی با عضویت چند شرکت تعاونی دارای موضوع فعالیت واحد در سطح شهرستان یا استان تشکیل می‌شود. اتحادیه‌های استانی نیز می‌توانند برای تشکیل اتحادیه‌های مرکزی اقدام کنند. این مجموعه‌ها با مجوز وزارت تعاون تشکیل میشوند.
انواع شرکتهای تعاونی چگونه تقسیم میشوند؟
شرکتهای تعاونی به لحاظ نوع فعالیت به دو دستۀ تولید و توزیع تقسیم میشوند. در صورتی که در هر دو موضوع به فعالیت بپردازند، به آنها شرکت تعاونی چندمنظوره گفته می‌شود. این کمپانی‌ها از نظر نوع عضویت نیز به دو گروه تعاونی عام و تعاونی خاص تقسیم میشوند.