اموال به طور کلی به دو دسته‌ی «منقول» و «غیرمنقول» دسته‌بندی می‌شوند. هرچند این دسته‌بندی در زندگی روزمره اهمیتی ندارد، ولی از دیدگاه مراجع حقوقی بسیار مهم است. قوانین مرتبط با اموال منقول و غیرمنقول تفاوت‌های زیادی دارد. حتی هزینه‌های دادرسی و قوانین مرتبط با توقیف این دو نوع از اموال هم در دعاوی حقوقی تفاوت دارد. معیار این تقسیم بندی قدرت جا به جایی اموال است. در واقع اموال منقول، اموالی هستند که قابلیت جا به جایی از محلی به محل دیگر را دارند اما اموال غیر منقول را نمی‌توان جا به جا کرد. از این رو این اموال دارای تفاوت‌هایی هستند. در ادامه این مقاله به طور کامل توضیح خواهیم داد.
تعریف اموال منقول چیست؟
طبق تعریف لغت‌نامه دهخدا، «منقول» به معنی «نقل کرده شده و جابه‌جاکرده شده» است. در مباحث حقوقی هم «اموال منقول» به صورت زیر تعریف میشود:
اموال و اشیائی که بتوان بدون آسیبرساندن، آنها را از جایی به جای دیگر منتقل کرد. همچنین در زبان انگلیسی معادل عبارت اموال منقول، «Personal Property» است.
»»» انحلال شرکت
مصداق‌ها و نمونه‌های اموال منقول:
- دیون مالی (مثل رهن و اجارهی املاک)
- پول
- فرش
- خودرو
- تلفن همراه
- فرش
- بخاری و کولر
- مبل
- دوچرخه
- کشتی و قایق
- آثار هنری (اگر جابهجایی باعث آسیب رساندن به آنها نشود)
- مصالح ساختمان (تا زمانی که در بنا به کار نرفته باشند)
- ….
توجه: بعضی از اشیاء می‌توانند منقول یا غیرمنقول باشند. به عنوان نمونه مصالح ساختمانی تنها تا زمانی که در بدنه‌ی یک ساختمان استفاده نشده باشند، منقول حساب می‌شوند. مثلا میل‌گردی که هنوز در جایی استفاده نشده است، مال منقول است. ولی اگر همین میل‌گرد در ساختمان استفاده شود، مال غیر منقول حساب میشود.
دسته‌بندی اموال منقول و انواع آن
آ. اموال منقول ذاتی
اموالی که قابل حس و لمس و انتقال باشند. به عنوان نمونه یک خودکار جزو اموال منقول ذاتی محسوب میشود. چون می‌توان بدون آسیب رساندن آن را جابهجا کرد.
ب. اموال در حکم منقول
به منافع و حقوقی که به اموال منقول مربوط میشود، «اموال در حکم منقول» گفته میشود. حقوق مرتبط با سهام شرکت، مال‌الاجاره و ثمن مبیع (پول یا معوض جنسی که معامله شده است) نمونه‌هایی از اموال در حکم منقول هستند.
تعریف اموال غیر منقول چیست؟
حال که اموال منقول را تعریف کرده‌ایم، تعریف اموال غیرمنقول هم روشن شده است. طبق تعریف، به اموالی که بدون ایجاد تخریب و آسیب به آنها قابل جابهجا شدن نباشند، غیرمنقول گفته میشود. در زبان انگلیسی از معادل «Real Property» برای اموال غیرمنقول استفاده میشود.
مصداق‌ها و نمونه‌های اموال غیرمنقولخانه
- زمین
- معدن
- مصالح ساختمانی و لوله‌ها (اگر در بنا یا درون زمین استفاده شده باشند)
- نقاشی، مجسمه و آثار هنری دیگر اگر در زمین و بنا به‌کار گرفته شده باشند و جابهجایی آنها موجب آسیب رسیدن و تخریبشان شود.
- محصولات کشاورزی مادامی که درو یا چیده نشده باشند. اگر بخشی از آنها هم چیده یا درو شده باشد، تنها همان بخش منقول و مابقی غیر منقول است.
- درخت، شاخه، نهال و قلمه تا زمانی که بریده یا کنده نشده باشد و به زمین متصل باشد غیرمنقول محسوب میشود.
- تجهیزات آبیاری همچون پلمپ و چاه، تجهیزات کشاورزی و حیواناتی که برای زراعت به‌کار می‌روند (همچون گاو) و ماشین‌آلات اگر برای زراعت اختصاص داده
- شده باشند، جزو ملک مربوطه و غیرمنقول محسوب می‌شوند.
- حق انتفاع از اشیاء (همچون حق‌العبور و یا حق ارتفاق نسبت به مال غیر)
»»» پلمپ دفاتر
دسته‌بندی اموال غیرمنقول و انواع آن
آ. غیرمنقول ذاتی
اموالی مثل زمین و معادن که ذاتا و پیش از دخالت انسان، قابل جابهجایی نیستند.
ب. غیرمنقول به واسطه عمل انسان
اموالی که در ابتدا منقول بوده‌اند و به واسطه‌ی دخالت انسان به زمین و یا بنایی متصل شده‌اند. به طوری که جابهجایی و جداسازی آنها موجب تخریب در آنها شود. به عنوان نمونه تیرآهن در ابتدا یک مال منقول است، ولی زمانی که در یک بنا مورد استفاده قرار بگیرد دیگر نمی‌توان بدون ایجاد تخریب آن را جابهجا کرد. پس تیرآهن و یا آجری که در یک ساختمان مورد استفاده قرار گرفته شده جزو «اموال غیرمنقول به واسطه عمل انسان» محسوب میشود.
یا یک مجسمه‌ای که ابتدا در جای دیگر ساخته شده است و منقول محسوب میشده است. اگر همین مجسمه بر جایی نصب شود به طوری که جداسازی و یا جابهجایی آن موجب تخریب و آسیب‌رسیدن به آن شود، جزو اموال غیرمنقول به واسطه عمل انسان محسوب میشود.
پ. غیرمنقول حکمی
به اموالی که از جهت صلاحیت محاکم و توقیف اموال، جزئی از املاک غیرمنقول ذاتی محسوب می‌شوند. به عنوان نمونه پمپ آبی که در یک زمین زراعی مورد استفاده قرار می‌گیرد، مال غیرمنقول حکمی محسوب میشود.
ت. غیرمنقول تبعی
حق انتفاع از اموال غیرمنقول مثل خلع ید، حق سکنی و غیره.
تفاوت اموال منقول و غیر منقول در چیست؟
هر یک از اموال منقول و غیر منقول را به طور جداگانه توضیح دادیم. مقایسه این اموال نیز در ادامه آمده است.
تفاوت در نحوه توقیف اموال:
الف ) توقیف اموال منقول: توقیف اموال منقول به راحتی صورت می‌گیرد، مثلا توقیف ماشین به عنوان یک مال منقول به راحتی توسط مامور اجرا انجام میشود. مال را توقیف می‌کند و به محل دیگری منتقل می‌کند .
ب) توقیف اموال غیر منقول: توقیف یک مال غیر منقول مثل خانه به راحتی توقیف مال منقول نیست چون اموال غیر منقول قابلیت جا به جایی ندارند. تا آنها را توقیف کرد و از دسترس کسی که حکم توقیف اموالش صادر شده خارج کرد. توقیف اموال غیر منقول وابسته به وضعیت ثبتی آنها در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور است. برای مثال مالی که در اداره اموال ثبت شده است، توقیف آن به اداره ثبت محلی که مال غیر منقول در آنجا قرار دارد، اطلاع داده میشود. در صورتی که مال به نام کسی باشد که حکم توقیف اموالش صادر شده، توقیف مال در دفتر املاک درج میشود. توقیف مال یعنی فردی که محکوم شده است دیگر نمی‌تواند مالش را بفروشد یا آن را به کسی انتقال دهد .
تفاوت در هزینه دادرسی:
الف ) هزینه دادرسی در اموال منقول: هزینه دادرسی در اموال منقول بر اساس خواسته خواهان تعیین میشود. یعنی بعد از اینکه خواهان، دادخواستش را به دادگاه ارائه داد، ارزش مالیِ مال منقول تعیین میشود. سپس بر اساس آن میزان هزینه دادرسی مشخص میشود. مثلا اگر دعوی بابت اتومبیل باشد، اول ارزش مالی اتومبیل مشخص میشود. بعد براساس آن هزینه دادرسی تعیین میشود .
ب) هزینه دادرسی در اموال غیر منقول: برای تعیین هزینه دادرسی در اموال غیر منقول دادگاه تنها به آنچه خواهان تعیین کرده استناد نمی‌شود. هزینه دادرسی را مطابق با ارزش معاملاتی املاک در منطقه، که توسط کارشناس مشخص می‌شوند، تعیین می‌کند.
تفاوت در تعیین دادگاه صالح:
الف ) دادگاه صالح برای اموال منقول: دادگاه صالح برای اموال منقول، دادگاه محل اقامت خوانده است. یعنی خواهان دعوا را باید در دادگاهی مطرح کند که خوانده در آن محل اقامت دارد. مثلا اگر خواهان در سبزوار زندگی می‌کند و خوانده در نیشابور و دعوی درباره یک دستگاه خودرو است، خواهان باید دعوا بابت مال منقولش (خودرو) را در دادگاه نیشابور مطرح کند.
ب ) دادگاه صالح برای اموال غیر منقول: دادگاه صالح برای اموال غیر منقول، دادگاه محل وقوع مال است. یعنی خواهان باید دعوی را در دادگاه محلی که مال غیر منقول در آنجا وجود دارد مطرح کند. مثلا اگر خانه که مال غیر منقول است در بیرجند واقع است دعوی هم باید در بیرجند اقامه شود.
سوالات پرتکرار در مورد اموال منقول و غیرمنقول
منظور از اموال منقول چیست؟
به اموالی که بدون تخریب بتوان آنها را جابهجا کرد، اموال منقول گفته میشود.
اموال منقول شامل چیست؟
خودرو، دوچرخه، دیونی مثل اجارهی ملک، مصالح ساختمانی مثل آجر و پنجره (تا زمانی که در بنا استفاده نشده باشند) چند نمونه از اموال منقول است.
منظور از اموال غیرمنقول چیست؟
به اموالی که جابهجایی آنها بدون آسیبرساندن به آنها غیرممکن باشد غیرمنقول گفته میشود.
اموال غیرمنقول شامل چیست؟
خانه، زمین و مصالح ساختمانی همچون در و پنجره (اگر در بنا به کار گرفته شده باشند)
تفاوت اموال منقول و غیر منقول چیست؟
به اموال که بدون آسیب رسیدن به آنها قابل جابهجایی باشند «منقول» و به غیر آنها «غیرمنقول» گفته میشود.