یکی از قوانین مربوط به کار که در سرتاسر جهان لحاظ می‌شود، قوانین مربوط به مرخصی کارکنان است. این دسته از قوانین جهت بهتر کردن عملکرد کارکنان وضع شده است؛ چرا که یک کارمند پس از مدتی کار کردن به استراحت ذهنی و جسمی برای دوباره کار کردن نیاز دارد و نمی‌تواند به صورت دائم مشغول به کار باشد. همچنین این دسته از قوانین بر اساس پیش‌بینی کردن وقایع و روزمرگی‌های افراد وضع شده است و تمام مشکلات احتمالی که یک کارمند ممکن است در طول سال با آن‌ها مواجه شود را در این مجموعه قرار داده‌اند. انواع مرخصی بر اساس قانون کار و دسته بندی آن را در ادامه بخوانید.
دسته‌بندی انواع مرخصی بر اساس قانون کار
مرخصی استحقاقی
۱. مرخصی ساعتی
۲. مرخصی ازدواج و یا فوت
۴. مرخصی پاس از شیر
۵. مرخصی زایمان
۶. مرخصی همسر زنان زایمان کرده
شرایط دریافت و انواع مرخصی استحقاقی در قانون کار
مرخصی استعلاجی
۱. مرخصی جهت درمان آسیب‌های روانی
۲. مرخصی جهت درمان آسیب‌های جسمی
شرایط دریافت و استفاده از انواع مرخصی استعلاجی در قانون کار
مرخصی بدون حقوق
۱. مرخصی حج و سفر
۲. مرخصی تحصیلی
۳. احتیاج کارگر به مرخصی بدون حق مرخصی
شرایط دریافت مرخصی بدون حقوق در قانون کار
در ادامه به توضیح چند مورد از پراستفاده‌ترین از مرخصی‌ها خواهیم پرداخت.
مرخصی استعلاجی
مرخصی استعلاجی، مرخصی‌ای است که کارگر در زمان بیماری می‌تواند از آن استفاده کند و تا پایان دوره بیماری این مرخصی ادامه دارد.
کارگر پس از پایان مرخصی استعلاجی با مدارک پزشکی خود به اداره تامین اجتماعی رجوع کرده و تامین اجتماعی ۷۵ درصد از حقوق فرد را به عنوان حق استعلاجی پرداخت می‌کند. در مواردی که مرخصی استعلاجی جهت درمان حوادث ناشی از کار باشد ۱۰۰ درصد حقوق کارگر در زمان مرخصی، باید به وی پرداخت گردد.
مرخصی استحقاقی
کارگران برابر قانون کار در هر ماه، ۲.۵ روز مرخصی در کار‌های عادی طلب دارند. این رقم در سال معادل ۳۰ روز است. به این نوع از مرخصی، مرخصی استحقاقی می‌‌گویند که چهار جمعه در هر ماه هم بر آن لحاظ می‌شود.
استفاده از مرخصی استحقاقی در طول هفته نباید بیشتر از مجموع ساعات کاری موظفی شود و اگر میزان مرخصی ساعتی بیشتر از کل مرخصی استحقاقی در طول ماه شود در واقع حکم مرخصی بدون حقوق و کسر از کار را خواهد داشت و کارفرما می‌تواند برای آن ساعت بیمه هم پرداخت نکند. ماده ۷۰ قانون کار می‌گوید، مرخصی کمتر از یک روز کار جز مرخصی استحقاقی منظور می‌شود. در برخی ادارات و سازمان‌ها عنوان «مرخصی کمتر از دو ساعت و سه ساعت» برای انجام کار‌های ضروری کارگران تعریف شده که بیش از آن، مرخصی یک روز کامل محاسبه می‌شود.
مدت زمان مرخصی استحقاقی در طول سال، جمعاً به مدت یک ماه است که نحوه استفاده از مرخصی، با توافق کارگر یا کارمند با کارفرما مشخص خواهد شد.
مرخصی ساعتی
این نوع از مرخصی جزء مرخصی استحقاقی محسوب می‌شود. کارکنان یک شرکت برای انجام بعضی از کار‌های روزانه که نیازمند مراجعه در زمان صبح است، مانند کارها اداری، از این قانون استفاده می‌کنند.
ساعت این دسته از مرخصی‌ها در هر شرکت مختلف است. معمولا ساعت این نوع از مرخصی‌ها از ۲ تا ۶، در شرکت‌های مختلف وضع می‌شود؛ ساعت اما اگر ساعت این مرخصی‌ها به ۸ ساعت برسد به عنوان یک روز کامل محاسبه می‌شود.
مرخصی بدون حقوق
همانطور که از عنوان این بند پیداست، به این دسته از مرخصی‌ها هیچ‌گونه حقوقی تخصیص نمی‌یابد. در این نوع از مرخصی، که مرخصی تحصیلی نیز جزء آن محسوب می‌شود، قرارداد کارگر با شرکت منظور به حالت معلق در می‌آید. مدت این نوع از مرخصی بدون حقوق تا سقف دو سال تعیین شده است.
مرخصی برای رفتن به سفر حج نیز جزء این دسته از مرخصی است. در ماده ۶۷ قانون کار آمده است که هر کارگر حق دارد به منظور ادای فریضه حج واجب در طول مدت کار خود فقط برای یک نوبت یک ماه به عنوان مرخصی استحقاقی با مرخصی بدون حقوق استفاده کند.
مرخصی زایمان
طبق ماده واحده قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده مصوب ۹۲/۰۳/۲۰ مدت مرخصی زایمان زنان شاغل در بخش‌های دولتی و غیردولتی ۹ ماه تمام است. همسران زنان شاغل نیز، علاوه بر مرخصی‌های استحقاقی از بدو تولد نوزاد، از دو هفته مرخصی تشویقی با حقوق نیز برخوردار می‌شوند.
مرخصی بارداری زنان کارمند ۹ ماه است که در تمام این ۹ ماه حقوق‌شان توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می‌شود.
مرخصی فوت و ازدواج
طبق ماده ۷۳ قانون کار، کلیه مشمولان این قانون در موارد ازدواج دائم، فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان، حق برخورداری از ۳ روز مرخصی با استفاده از مزد را خواهند داشت. مرخصی ازدواج و مرخصی فوت هر دو با مرخصی استحقاقی تفاوت دارند و به طور جداگانه محاسبه می‌شوند. طبق قانون کار استفاده از مرخصی ازدواج و مرخصی فوت به هیچ وجه به عنوان مرخصی استحقاقی محاسبه نمی‌شود. ضمناً طبق ماده ۷۳ قانون کار، زمان استفاده از این مرخصی‌ها همزمان با فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان و یا ازدواج دائم بوده و قابل انتقال نیستند. بنابراین نمی‌توان مرخصی ازدواج یا مرخصی فوت را به زمانی دیگر منتقل و از آن استفاده کرد.
پرسش‌های متداول در مورد مرخصی بر اساس قانون کار
چه مدت از مرخصی استحقاقی قابلیت ذخیره شدن را دارد؟
ضمن ماده ۶۶ قانون کار مورد اشاره قرار گرفته است که با تاکید بر حفظ سلامتی نیروی کار از طریق برخورداری از مرخصی چنین مقرر داشته است: « کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند». بنابراین، حتی اگر کارگر یا کارمند اصلاً از مرخصی استحقاقی خود استفاده نکند، بیشتر از نه روز آن ذخیره نخواهد شد. یکی از مواردی که در نحوه ارسال لیست مالیات حقوق باید مورد توجه قرار بگیرد، تفکیک مواردی مانند هزینه‌های پرداخت شده برای مرخصی است.
حقوق زنانی که از مرخصی زایمان استفاده می‌کنند چگونه پرداخت می‌شود؟
مرخصی بارداری زنان کارمند ۹ ماه است که در تمام این ۹ ماه حقوق‌شان توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می‌شود.
مرخصی زایمان زنانی که در شرکت‌های خصوصی کار می‌کنند چند ماه است؟
در بخش خصوصی و شرکت‌های مشمول قوانین صندوق تامین اجتماعی همچنان مرخصی زایمان بر مبنای ۶ ماه به زنان شاغل تعلق می‌گیرد و مرخصی اجباری همسران آن‌ها نیز تنها در صورت تأیید کارفرما قابل استفاده است.
حقوق افراد در زمان مرخصی استعلاجی حوادث رخ داده ناشی از کار، چگونه پرداخت می‌شود؟
در مواردی که مرخصی استعلاجی جهت درمان حوادث ناشی از کار باشد ۱۰۰ درصد حقوق کارگر در زمان مرخصی، باید به وی پرداخت گردد.