طبق تعریف قانون تجارت ایران، شرکت تعاونی تولید شرکتی است که بین عده‌ای تشکیل شود و شرکا مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیا یا اجناس به کار ببرند. در این مجموعه‌ها اگر عده‌ای از شرکا در خدمت دائمی تشکیلات نباشند یا اهل حرفه‌ای که موضوع عملیات آن است نباشند، دست‌کم دو سوم اعضای اداره کننده باید از شرکایی انتخاب شوند که حرفۀ آنها موضوع عملیات شرکت است.
شرکت تعاونی چیست؟
همچنین طبق تعریف قانون تجارت شرکت تعاونی تولید بر اساس ماده ۱۹۰، “شرکتی است که بین عده‌ای از ارباب حرف تشکیل می‌شود و شرکاء مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیاء یا اجناس به کار می‌برند. و شرکت تعاونی مصرف که طبق ماده ۱۹۲ قانون تجارت عبارت است از: شرکتی که برای مقاصد ذیل تشکیل می‌شود:
- فروش اجناس لازم برای مصارف زندگانی اعم از اینکه این اجناس را شرکا ایجاد کرده یا خریده باشند.
- تقسیم نفع و ضرر بین شرکا به نسبت خرید هر یک از آنها.
این شرکت‌ها معمولاً بین اعضای یک صنف یا آشنایانی با منافعی مشترک تشکیل می‌شود. این مجموعه‌ها از لحاظ نوع فعالیت به دو دستۀ شرکت تعاونی تولید و مصرف (توزیع) تقسیم می‌شوند. زمینه فعالیت تعاونی‌های تولید عمدتاً کشاورزی، دامپروری و دامداری، پرورش و صید آبزیان، صنعت و ساخت‌وساز در شهرها و روستاها و در میان عشایر است. شرکت‌های تعاونی توزیع بیشتر در زمینۀ تهیۀ کالا و خدمات مورد نیاز اعضا فعالیت دارند. به طور کلی، تامین اجناس مصرفی زندگی از اهداف مهم این نوع تشکیلات است.
شرکت‌های تعاونی اصولاَ بر سه نوع می‌باشند:
۱-شرکت‌های تعاونی تولید
۲-شرکت تعاونی مصرف
۳- تعاونی اعتبار
تعریف انواع شرکت تعاونی چگونه است؟
طبق آخرین اصلاحات دستورالعمل تشکیل تعاونی‌ها در ایران مصوب وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، شرکت‌های تعاونی به لحاظ نوع فعالیت به دو دسته تقسیم می‌شوند:
شرکت تعاونی تولید
شرکتی است که به منظور اشتغال اعضا در امور مربوط به کشاورزی، دامداری، دامپروری، پرورش و صید ماهی، شیلات، معدن، صنعت، عمران شهری و روستایی و عشایری و نظایر اینها فعالیت می‌کند.
شرکت تعاونی مصرف (توزیع)
شرکتی است که در امور مربوط به تهیه و توزیع کالا، مسکن، خدمات و سایر نیازمندی‌های اعضا فعالیت می‌کند.
گفتنی است که در این کمپانی‌ها، تعدد نوع و موضوع فعالیت با ارائه طرح پیشنهادی مجاز است. بنابراین اگر مجموعه‌ای در هر دو تقسیم‌بندی به فعالیت بپردازد، به آن شرکت تعاونی چند منظوره گفته می‌شود.
همچنین با توجه به ویژگی به لحاظ نوع عضویت به دو دسته تقسیم می‌شوند:
شرکت تعاونی عام
شرکتی است که عضویت در آن برای همه آزاد است و موسسان آن باید برای تامین قسمتی از سرمایه اولیه یا افزایش سرمایه، سهام آن را به عموم عرضه کنند.
شرکت تعاونی خاص
شرکتی است که عضویت در آن منحصراً برای گروهی خاص از قبیل کارگران، کارمندان، کشاورزان، زنان، دانشجویان، ایثارگران، مشاغل خاص و نظایر اینها آزاد باشد. بدیهی است که چنین تعاونی‌هایی موظف به پذیرش متقاضیان واجد شرایط هستند و از این نظر محدودیتی برای عضویت وجود ندارد.
البته برای واحدهای صنفی شهرستان‌ها و برای هر واحد کارمندی و کارگری فقط یک شرکت تعاونی در هر موضوع فعالیت تشکیل می‌شود. گفتنی است که ویژگی ا شرکت تعاونی با بیش از پانصد عضو و اتحادیه‌هایی که تعداد اعضای آنها مجموعاً بیش از دو هزار نفر باشد، «تعاونی بزرگ» محسوب می‌شوند.
اهدف تشکیل شرکت تعاونی چیست؟
در این شرکت‌ها نفع مادی هم مورد نظر است. اما هدف اصلی کمک به بهبود وضع اقتصادی و رفاه شرکاء و تامین نیازهای شرکا است.
طبق ماده ۱ قانون شرکت‌های تعاونی مصوب ۱۳۹۳، برخی از اهداف تشکیل شرکت تعاونی به صورت زیر است:
- مهیا کردن شرایط و امکانات کار برای همه اعضا به‌منظور رسیدن به اشتغال کامل
- در اختیار قراردادن وسایل کار برای کسانی که قادر کار هستند ولی ابزار کار ندارند
- منع از تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروههای خاص جهت تحقق عدالت اجتماعی
- پیشگیری از کارفرمای مطلق شدن دولت
- قرار گرفتن مدیریت و سرمایه و منابع در اختیار نیروی کار و تشویق آنها به منظور بهره‌برداری مستقیم از حاصل کار خود
- جلوگیری از انحصار، احتکار، تورم، اضرار به غیر
- توسعه و تحکیم مشارکت و تعاون عمومی بین همه مردم
از جمله مزایای ایجاد شرکت تعاونی :
۱- مبالغی که در پایان هر سال به شرکاء پرداخت می‌شود از مالیات معاف خواهد بود. البته در مورد معافیت‌های مالیاتی لازم است نکات ذیل مورد توجه قرار گیرد:
اتحادیه تعاونی دارای شخصیت حقوقی بوده، بنابراین مکلف هستند اظهارنامه و ترازنامه و حساب سود و زیان سال مالی متکی به دفاتر قانونی خود بوده و باید دفاتر قانونی خود را حداکثر تا آخر تیرماه هر سال به حوزه مالیاتی مربوط تسلیم کنند. قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۱۳۶۶ برای تعاونی‌ها معافیت‌های مالیاتی ذیل را در نظر گرفته است:
-اتحادیه‌های تعاونی از پرداخت مالیات درآمد حاصل از حق عضویت دریافتی از اعضا معاف هستند.
شرکت‌های تعاونی مصرف و تعاونی مسکن کارکنان موسسات دولتی و غیر دولتی، شرکت تعاونی صیادان، شرکت تعاونی دانشجویان و تعاونی دانش آموزان و شرکت‌های تعاونی تولید روستایی مشروط به این که متشکل از ساکنان روستا باشد.
- معافیت تعاونی شرکت‌های تعاونی مصرف و مسکن کارکنان موسسات دولتی و غیر دولتی از مالیات، مشروط بر این است که طبق اساسنامه منحصراَ برای کارکنان یک موسسه تشکیل شده و فقط مجاز به تامین کالا و مسکن برای اعضا باشند.
۲- مطالبات شرکت‌های تعاونی از اعضا جزء مطالبات ممتاز محسوب می‌شوند. به عبارت دیگر، اگر یکی از مشتریان شرکت ورشکست گردد، در مرتبه اول شرکت تعاونی می‌تواند طلب خود را از دارایی بدهکار وصول کند.
- همچنین، شرکت‌های تعاونی از پرداخت حق الثبت و تمبر سهام و مالیات بر درآمد معاف می‌باشند.
- شرکت‌های تعاونی در ایران از لحاظ تاسیس و تشکیلات و اداره جز در مورد اصول ذیل که در قانون شرکت‌های تعاونی تصویب شده است، تابع اصول شرکت‌های سهامی می‌باشند.
تشکیل شرکت تعاونی
چه مدارکی جهت ثبت شرکت تعاونی لازم است؟
- اساسنامه شرکت تعاونی
- تقاضانامه ثبت شرکت
- دعوت‌نامه تشکیل نخستین مجمع عمومی عادی
- صورت‌جلسه اولین مجمع عمومی با امضای کلیه موسسان
- اطلاعات کامل شرکت تعاونی (اعم از نام و آدرس آن، موضوع فعالیت، میزان سرمایه و درصد سهام هر یک از اعضا)
- نام و مشخصات مدیران و بازرسان و قبول کتبی سمت مدیریت و بازرسی
- شناسنامه و کارت ملی همۀ اعضای هیئت‌موسس و کارت پایان خدمت یا معافیت از سربازی برای آقایان
- سوابق کاری و تحصیلی و مهارت‌های اعضا در رشته فعالیت مورد نظر
- گواهی عدم سوءپیشینه اعضای موسس (کارکنان رسمی و پیمانی دولت با ارائه حکم کارگزینی از این مورد معاف می‌شوند)
- گواهی بانکی و فیش واریزی دست‌کم یک‌سوم از سرمایه اولیه شرکت (در حسابی با عنوان «تعاونی در شرف تاسیس»)
- قیمت‌گذاری آورده‌های غیرنقدی اعضا در حضور کارشناس رسمی دادگستری و زمان‌بندی تأدیۀ مبالغ تعهدشدۀ اعضا
- مجوز فعالیت از مراجع قانونی ذی‌ربط (در صورتی که فعالیت مورد نظر به مجوز قانونی نیاز دارد)
مراحل ثبت شرکت تعاونی
گام اول برای تاسیس شرکت، تنظیم اساسنامه است.
- هیئت‌موسس، متشکل از متقاضیان دارای شرایط قانونی، ابتدا باید پیش‌نویس این سند را تهیه نمایند. سپس آنها باید با دعوت از افراد واجد شرایط عضویت، اولین مجمع عمومی را تشکیل دهند و اساسنامه تعاونی را به تصویب برسانند. اعضای هیئت‌مدیره، بازرسان و سایر سمت‌ها نیز در همین جلسه تعیین می‌شوند. موسسین باید با قوانین و مقررات تعاونی‌ها آشنایی کافی داشته باشند و در صورت نیاز در کلاس‌های آموزشی یک‌روزه اداره کل تعاون استان شرکت کنند. زمان تشکیل این دوره آشنایی حداکثر یک هفته بعد از تاریخ تسلیم تقاضا خواهد بود. گفتنی است که در طرح پیشنهادی اساسنامه، باید به ضرورت تاسیس شرکت تعاونی اشاره شود و دلایلی توجیهی مبنی بر تناسب داشتن اهداف آن با برنامه‌های مصوب جمهوری اسلامی ایران ارائه شود.
در ادامه همچنین میزان سرمایه ثابت و در گردش مورد نیاز طرح باید ذکر شود و تعداد و مشخصات داوطلبان با قید میزان سهم لازم‌التادیه هر یک از آنها درج شود. نام شعبه صندوق تعاون برای افتتاح حساب کمپانی و نیز نماینده تام‌الاختیار مجموعه باید به طور دقیق معین شده باشد.
در گام بعدی نیز اداره کل تعاون، پس از وصول تقاضای تشکیل تعاونی و بررسی طرح پیشنهادی ظرف حداکثر پنج روز نظر مثبت یا منفی خود را اعلام می‌کند.
- در صورت موافقت نمونه اساسنامه و فرم‌های مورد نیاز در اختیار نماینده هیئت‌موسس قرار خواهد گرفت. هیئت‌موسس نیز پس از اخذ موافقت‌نامه تاسیس شرکت تعاونی باید اقداماتی را انجام دهد.
اقداماتی مانند:
- دریافت مجوز قانونی فعالیت در موضوع طرح پیشنهادی از مراجع ذی‌ربط (اگر فعالیت مورد نظر به مجوز نیاز دارد) به نام اعضای هیئت‌موسس تعاونی در شرف تاسیس.
- افتتاح حساب در بانک توسعه تعاون به نام «تعاونی در شرف تاسیس» و یا حسابی که توسط بانک توسعه تعاون در یکی از بانک‌ها تعیین می‌گردد.
- انتشار آگهی دعوت اولین مجمع عمومی عادی در روزنامه رسمی با رعایت فاصله زمانی حداقل بیست روز و حداکثر چهل روز مانده به تاریخ تشکیل آن. گفتنی است که در سایر مجامع عمومی که برگزاری انتخابات در دستور جلسه نباشد، فاصله زمانی تاریخ دعوت تا برگزاری جلسه، حداقل دَه روز و حداکثر بیست روز خواهد بود.
- هیئت‌مدیره جهت تکمیل پرونده باید اسامی و مشخصات تمامی اعضا را تنظیم کند و به اداره تعاون تحویل دهد. همچنین اعضای هیئت‌مدیره، بازرسان و مدیر عامل قبل از ثبت شرکت تعاونی موظف به طی دوره‌های آموزشی مربوط خواهند بود.
- انتشار آگهی تاسیس در روزنامه رسمی و چاپ آگهی در روزنامه کثیرالانتشار آخرین گام ثبت شرکت تعاونی در کشور است. روزنامه کثیرالانتشاری که آگهی‌های شرکت تعاونی در آن منتشر می‌شوند باید در اولین مجمع عمومی عادی تعیین شود.
ضوابط عمومی ثبت شرکت تعاونی:
شرکت تعاونی حداقل با ۷ نفر عضو می‌تواند تأسیس شود. از شرایط قانونی را برای عضویت در شرکت‌های تعاونی داشته باشند می‌توان به تابعیت ایرانی، نداشتن ممنوعیت قانونی و حجر، و در شرکت‌های تعاونی مشابه عضو نبودن اشاره کرد.
این نوع شرکت توسط هیئت مؤسس تأسیس می‌شود و پس از آن از کسانی که شرایط عضو شدن را دارند دعوت می‌کند. هیئت مؤسس پس از تهیه طرح و اساسنامه و دیگر مشخصات تعاونی اقدام به دریافت موافقت نامه تشکیل تعاونی از وزارت تعاون می‌نماید و پس از دریافت اجازه‌نامه ثبت شرکت تعاونی از وزارت تعاون، شرکت را ثبت می‌نماید. پس از آن پروانه تأسیس شرکت تعاونی بوسیله وزارت تعاون صادر می‌شود.
اعضا در جلسه مجمع عمومی عادی، اعضای هیئت مدیره و بازرس‌های شرکت تعاونی خود را انتخاب می‌کنند. جلسات مجمع معمولاً به صورت سالیانه و جلسات هیئت مدیره به صورت دو هفته یک بار برگزار می‌شود و در صورت لزوم هفته‌ای یکبار برگزار می‌گردد.
بالاترین مقام تصمیم گیرنده در شرکت‌های تعاونی مجمع می‌باشد. مجمع تعیین‌کننده اعضای هیئت مدیره است. هیئت مدیره شامل سمت‌های رئیس، نائب رئیس، منشی، عضو اصلی هیئت مدیره و عضو علی‌البدل می‌باشد. بازرس تعاونی نباید با هیچ‌یک از اعضای هیئت مدیره نسبت فامیلی داشته باشد. مدیر عامل تعاونی نیز می‌تواند از اعضای خود هیئت مدیره یا بیرون از آن باشد.