به صورت خلاصه سهام عدالت سبدی از سهام دولتی است. به بیان بهتر، فروش تسهیلات بخشی از سهام شرکت‌های دولتی معین، به اقشار پایین درآمدی جامعه است. که به نوعی یارانه برای تامین عدالت اجتماعی و فقر زدایی و هم چنین کاهش سهام دولت در شرکت‌های بزرگ اقتصادی محسوب می‌شود.
در زمان دولت نهم، از طریق تعاونی عدالت استانی به افراد واجد شرایط نوعی یارانه پرداخت شد که در آن زمان به عنوان سهام عدالت شناخته می‌شد. این روش از پرداخت یارانه برای اقشار خاص و کمتر برخوردار جامعه بود و در این طرح که از سال ۱۳۸۵ شروع به کار کرد. افرادی که می‌توانستند بر اساس اظهارنامه‌های پر شده و همچنین بررسی شرایط و صلاحیت نسبت به خرید سهام عدالت اقدام کنند به فروش رسید.
این سهام در ابتدا مختص افرادی بود که تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی یا رزمندگان بیکار و فاقد شغل ارائه می‌شد و سپس به افراد دیگر جامعه که مانند دسته اول کمتر برخوردار از رفاه اجتماعی بودند پرداخت شد. در ابتدای طرح سهام عدالت، ارزش اوراق بهادار برابر با ۵۰۰ هزار تومان بود ولی بعد به یک میلیون تومان نیز رسید.
اهداف اجرای سهام عدالت چیست؟
- کمک به استقلال خانوارهای نیازمند
- کاهش حمایت‌های مالی مستقیم از سوی دولت
- تسریع روند خصوصی سازی از طریق واگذاری سهام شرکت‌های دولتی
- استفاده کردن از روش‌های سالم و کارآمد، برای واگذاری سهام شرکت‌ها
- گسترش سهم بخش تعاون در کشور
- توزیع متعادل ثروت و درآمد شرکت و…
شکل گیری سهام عدالت چگونه بوده است؟
تا پیش از اجرای این طرح، خصوصی‌سازی به کندی پیش می‌رفت و حدود سه هزار میلیارد تومان از سهام شرکت‌های دولتی تا آن زمان واگذارشده بود. ولی ارزش سهام عدالت در همان مرحله اول دو هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان بود. در سال ۱۳۸۵ پس از شکل‌گیری تفسیر جدیدی از اصل ۴۴ قانون اساسی، دولت توانست تا ۸۰ درصد سهام کارخانه‌ها، بنگاه‌های بزرگ دولتی را به بخش خصوصی و تعاونی واگذار نماید. این سهام شامل شرکت‌های بزرگ نظیر خودروسازی‌ها، فولاد، معادن، بیمه، بانک، هواپیمایی، کشتیرانی، نیروگاه‌ها، مخابرات و نفت گاز بود. برای شروع فرآیند، نخست باید افراد مشمول را مشخص می‌کردند. بنابراین شروع به دهک بندی کرده و ۶ دهک جمعیتی کشور از پایین‌ترین درآمد به بالا (در حدود ۴۲ میلیون نفر) مشخص شدند. پس از این مرحله، اقدام به انتقال یک شرکت دولتی به زیرمجموعه سازمان خصوصی‌سازی تحت عنوان شرکت کارگزاری سهام عدالت کردند.
بدین ترتیب شرکت‌های تعاونی عدالت شهرستانی در کلیه شهرستان‌های کشور به تعداد ۳۳۷ شرکت و شرکت سرمایه‌گذاری استانی در هر استان متشکل از شرکت‌های تعاونی در کلیه استان‌های کشور درمجموع به تعداد ۳۰ شرکت سرمایه‌گذاری، تأسیس شد. در مرحله اول واگذاری این سهام به برخی از افراد تحت پوشش کمیته امداد، سازمان بهزیستی و رزمندگان بیکار فاقد شغل تقسیم شد و برگه‌هایی به عنوان برگه سهام عدالت نیز به مشمولان این طرح داده شد. ارزش این برگه‌ها در ابتدا ۵۰۰ هزار تومان سهام بود که بعد به یک میلیون تومان افزایش یافت. قرار بود که برای گروه‌های کم‌درآمد، نیمی از قیمت هر سهم تخفیف داده شود و نیمی دیگر نیز به مدت ده سال از محل سود شرکت بازپرداخت گردد.
مشمولان سهام عدالت چه کسانی هستند؟
اولویت تخصیص این طرح با روستانشینان و عشایر بود. این طرح با تخفیف پنجاه درصدی و دوره بازپرداخت ۱۰ ساله ناشی از سود سهام‌ها اجرا شد. شناسایی افراد مشمول بر سهام عدالت، تا پایان سال ۱۳۹۳ ادامه داشت. این تعداد به ۴۹ میلیون و ۱۳۲ هزار و ۲۵۱ نفر رسید. با این وجود، تعداد قابل توجهی از اقشار کم درآمد در دسته‌ی سهام عدالت جای نگرفتند. طرحی در مجلس در خصوص این موضوع در دست بررسی است. طبق این طرح، شرایط ثبت نام برای جاماندگان فراهم شد. تاکنون این مسئله اجرایی نشده است و تنها دارندگان این سهام، اختیار فروش آن را دارند.
در حال حاضر، کسی نمی‌تواند سهامدار جدید سهام عدالت باشد. این سهام تنها متعلق به کسانی است که از سال ۱۳۸۵ الی ۱۳۸۸ برای دریافت آن اقدام کردهاند. در زمان ثبت نام این طرح، تنها افرادی که جزء شش طبقه اول جامعه بودند، می‌توانستند برای دریافت این سهام ثبت نام کنند. مشمولان بطور کلی علاوه بر افراد تحت حمایت کمیته و بهزیستی، افراد کم درآمد مانند فرهنگیان نیز بودند.
ثبت نام سهام عدالت به چه صورت انجام می‌شود؟
همانطور که گفته شد، ثبت نام سهام عدالت در سال ۱۳۸۵ انجام شد و تا مدتی نیز این روند ادامه داشت. اما در سال‌های گذشته خبری در زمینه ثبت نام سهام عدالت به صورت مستقیم و خرید این اوراق از سوی دولت نبود و از این روی می‌توان گفت که این اوراق تنها یک بار ارائه شد. البته با هر بار واریز سود سهام عدالت به سمت سهامداران این اوراق، باعث شد تا سایت‌ها و مراکز خبری، اخباری را در زمینه ثبت نام این سهام ارائه و پوشش دهند که معمولا این اخبار صحت نداشت و بیشتر به دنبال جذب مخاطب بود.
در واقع ثبت نام این سهام شاید از سوی دولت کار پیچیده‌ای باشد چرا که هر اوراق باعث می‌شود که دولت یک دین به سوی سهامداران داشته باشد و پیش از ثبت نام باید منابع پیش بینی شوند.
آزاد سازی سهام عدالت چگونه است؟
آزاد سازی سهام عدالت به دو صورت انجام می‌شود: مستقیم و غیر مستقیم. در روش مستقیم سهام عدالت شما به صورت مستقیم در بازار فرابورس ارائه می‌شود و شما می‌توانید سهام خود را در این بازار معامله کنید. افرادی که این سهام را دارند می‌توانند به صورت مستقیم برای سهام خود تصمیم گیری نمایند که این امر یک بار تا ۱۰ خرداد ۱۳۹۹ زمان داشت که یک بار تمدید شد و روش دیگر که به روش غیر مستقیم نیز شناخته می‌شود. روشی است که در آن فرد سهام خود را نگه می‌دارد و می‌تواند سود سهام خود را مانند گذشته دریافت کند.
در روش مستقیم برای آزادسازی این سهام شما باید در یکی از کارگزاری‌های معتبر که از سوی دولت مجوز فعالیت دارند ثبت نام کنید و همچنین نسبت به دریافت کد بورسی اقدام کنید. شایان ذکر است که دریافت کد بورسی از طریق سامانه سجام انجام می‌شود. باید در نظر داشته باشید که این شیوه برای کسانی است که قصد دارند سهام خود را جابجا کنند و آن را به فروش برسانند. در واقع زمانی که شما از روش مستقیم برای آزادسازی سهام خود استفاده کنید، می‌توانید بدون اینکه هزینه‌ای پرداخت کنید، در بازار بورس فعال شوید. و در ازای فروش سهام خود، سهام‌های دیگر را خرید و فروش نمایید و از این راه کسب سود داشته باشید.
سامانه آنلاین آسان ثبت
روش دیگر برای آزادسازی سهام عدالت، روش غیر مستقیم می‌باشد. در این شیوه در واقع شما می‌توانید سهام خود را نگه دارید و مانند گذشته نسبت به دریافت سود اقدام کنید. این روش البته با گذشته تفاوت‌هایی را داشته است و سهام شما به کارگروه‌های استانی عدالت ارائه می‌شود و سپس در این کارگروه‌ها نسبت به سرمایه گذاری و کسب سود اقدام می‌گردد. در واقع شما می‌توانید با استفاده از این روش سهام خود را نگه دارید. شما پس از مهلتی که دولت در خصوص آزاد سازی سهام عدالت در نظر گرفته است نمی‌توانید سهام خود را خرید و فروش نمایید و از این روی می‌توان گفت که در صورت استفاده از این روش باید صبر کنید تا دوباره برنامه‌های آزادسازی و شیوه‌های آزاد سازی سهام در اختیار سهام داران قرار گیرد.
راه‌های فروش سهام عدالت چیست؟
چهار روش برای فروش سهام عدالت وجود دارد:
- فروش از طریق بانک‌ها
- فروش از طریق کارگزاری غیربانکی
- از طریق سامانه سهام عدالت
- با کارت اعتباری بانکی
طرح کارت اعتباری را نیز می‌توان به عنوان روش دیگری برای فروش سهام در نظر گرفت که هنوز اجرایی نشده است.
آن دسته از سهامدارها که آزاد سازی سهام خود را در سامانه ثبت کردهاند، پس از اقدام به ثبت نام در سامانه سجام، احراز هویت شده و کد بورسی دریافت می‌کنند، سپس درخواست فروش سهم خود را در سامانه یا کارگزاری‌ها ثبت می‌کنند.
درخواست‌های فروش ثبت شده و به صورت یکجا انجام می‌گیرد. این کار دارای یک اشکال است، که سهامداران را متوجه زیان می‌کند. ارزش سهام عدالت ۵۰۰ هزار تومانی در مرداد امسال به طور تقریبی ۲۰ میلیون تومان بود، اما اکثر افرادی که در این دوره درخواست فروش خود را ثبت کردند، مبلغ بسیار کمتری دریافت کردند. این اختلاف قیمت به دلیل تعلل گسترده در فروش و پرداخت منابع حاصله و ریزش بورس بود. وجود این اشکالات سبب شده که به طور موقت فروش آن متوقف شود. برای آگاهی از ارزش روز سبد سهام خود، فروش آن و هر امر دیگری می‌توانید از سامانه‌ی مذکور استفاده نمایید.
تکلیف سهام عدالت متوفی ( فوت شدگان ) چه می‌شود؟
بیشتر از دو میلیون نفر از کسانی که تا سال ۱۳۸۸ نسبت به خرید سهام اقدام کردهاند، امروز در قید حیات نیستند و این امر برخی از سوالات را در این خصوص برای بسیاری از وراث به میان آورده است که در ادامه بیشتر در این خصوص با شما صحبت خواهیم کرد. برای اینکه بدانید فرد متوفی سهام داشته است، می‌توانید به سامانه سهام عدالت مراجعه کرده و سپس با ورود اطلاعات هویتی وی نسبت به دریافت اطلاعات در خصوص سهام وی اقدام کنید.
سپس در صورتی که فرد متوفی سهام داشته است، می‌توانید به یکی از دفاتر منتخب پیشخوان خدمات الکترونیک دولت مراجعه کرده و مدارک لازم را برای تقسیم سهام عدالت ارائه دهید و بر این اساس می‌توانید سهام را در میان وراث تقسیم نمایید. البته در این شیوه شایان ذکر است که شما باید امضای تمامی وراث را دریافت کنید.
همچنین می‌توانید با مراجعه به دفاتر قضایی از این دفاتر بخواهید که طبق قانون نسبت به تقسیم سازی این سهام این وراث اقدام نمایند که این شیوه می‌تواند بسیار مفید واقع شود. اما در زمان مراجعه به دفتر پیشخوان دولت چه مدارکی باید به همراه داشته باشیم؟:
- اصل کارت ملی متعلق به وراث قانونی متوفی
- اصل گواهی حصر وراثت شخص متوفی
- کد ملی و تاریخ تولد متوفی
- شماره شبای بانکی متعلق به وراث
- نشانی و کد پستی محل اقامت یکی از وراث
سهام عدالت متوفی
در صورتی که یکی از وراث قصد دارد نسبت به آزاد سازی سهم خود به یک شخص خارج از دایره سهام داران، وی تنها مختار است که برای سهم خود از این سهم اقدام نماید و این فرد نمی‌تواند کل سهام را به شخص ثالث واگذار کند. در صورتی که کلیه وراث توافقی برای ارائه این سهام به شخص ثالث دارند، تمامی آن‌ها باید حضور داشته باشند و امضای آن‌ها یا نماینده قانونی آن‌ها که در این زمینه وکالت داشته است الزامی می‌باشد. با توجه به این قوانین گفته شده در این بخش، در ادامه قصد داریم در زمینه ارزش گذاری سهام عدالت با شما صحبت کنیم که شاید یک بحث بسیار مهم و ضروری برای سهام داران و کسانی باشد که می‌خواهند نسبت به خرید این سهام در فرابورس اقدام نمایند.
سوالات متداول
ارزش سهام عدالت بر چه مبنایی مشخص می‌شود؟
ارزش سهام عدالت از تقسیم کل ارزش سبد سهام بر کل تعداد سهامداران مشخص می‌شود.
وام سهام عدالت به چه کسانی تعلق می گیرد؟
کلیه مشمولان سهام عدالت که اقدامی برای فروش آن نکرده‌اند می توانند برای دریافت وام آن درخواست بدهند.
آیا فرزند جدید شامل سهام عدالت می‌شود؟
با توجه به اینکه پرونده سهام عدالت بسته شده است هیچ سهامدار جدیدی به لیست اضافه نمی‌شود. مطابق با گزارش پایگاه رسمی اطلاع رسانی سهام عدالت، وراث قانونی صرفا می‌توانند قدرالسهم خود را تنها به کسانی که نام و مشخصات ایشان در گواهی حصر وراثت شخص متوفی بعنوان وارث ذکر شده انتقال دهند.
آیا پرداخت سود سهام عدالت هم مانند یارانه است؟
خیر، سود سهام عدالت برای هریک از افراد خانوار، به حساب خود آن فرد واریز شده و مثل یارانه به حساب سرپرست خانوار واریز می‌شود.