بهتر است قبل از اینکه وارد جزییات تجزیه سهم بشویم ابتدا تعریفی برای شرکت‌های سهامی داشته باشیم. بر طبق تعریف شرکت سهامی توسط ماده یک لایحه اصلاحی قانون تجارت، شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آن‌ها است. لذا مسئولیت دارندگان سهام فقط محدود به سهام آن‌هاست. سهام جزء حقوق مالی محسوب میشود و در حکم مال منقول می‌باشد. سهام این شرکت‌ها هم به صورت قهری و هم به صورت قراردادی قابلیت نقل و انتقال دارد (مواد ۲۴، ۳۹ و ۴۱ ل.ا.ق.ت). لذا تشریفات نقل و انتقال سهام از موارد مهم مربوط به شرکت‌ها تلقی می‌گردد.
سهام عادی چیست؟
دارندگان سهام عادی دارنده مقداری از مالکیت شرکت می‌باشند و کلیه ریسک موجود در فعالیت اقتصادی شرکت رابه میزان سهامی که در اختباری دارند قبول می‌نمایند. باید بدانید به سرمایه‌ای که از طریق فروش سهام عادی شرکت تامین می‌گردد سرمایه سهمی گفته میشود.
هیچ شرکتی این اختیار را ندارد بیش از میزانی که در اساسنامه آن قید شده است از راه فروش سهام سرمایه خود را تامین نماید مگر با گذراندن تشریفات خاصی. نکته: شرکت‌های بورسی فقط دارای سهام عادی هستند.
سهام ممتاز به چه معناست؟
نوعی سهام است که که ویژگی‌های اوراق قرضه و سهام عادی را دارا می‌باشد. چنانچه شرکت منحل گردد دارندگان سهام ممتاز نسبت به دارندگان سهام عادی در توزیع دارایی شرکت حق تقدم دارند و نیز ممکن است دارای حق رای هم باشند قبل از پرداخت سود عادی باید سود ممتاز پرداخت شود. به این نکته توجه نمایید که ممکن است برخی از سهام‌های عادی به سهام ممتاز تبدیل گردند. دارندگان آن حق دارند در درصدی از سود اضافی شرکت نیز سهیم شوند.
سود سهام ممتاز به طور ثابت پرداخت میشود و در مورد سهام ممتاز با سود انباشته حتی در صورتی که شرکت قادر به پرداخت سود سهام نباشد. سود این گونه سهام به صورت انباشته در سال یا سال‌های بعد پرداخت خواهد شد.
ممکن است شرکت به میزان ارزش سهام ممتاز خود سهام عادی منتشر و به سهامداران پرداخت کند. اما چنانچه سهام ممتاز از نوع غیرقابل بازخرید باشد، سهامداران به طور مرتب و ثابت سود سهام ممتاز خود را دریافت خواهند کرد. دارنده سهام ممتاز ممکن است حق رای هم داشته باشد. اما بیشتر در صورتی حق رای خواهد داشت که پرداخت سود سهام وی به تعویق افتاده باشد.
یکی از مواردی که پاره سهم ممکن است ایجاد شود، در زمان دادن سود سهمی به سهامداران می باشد. نحوه برخورد با آن همانند یک سهم کامل می باشد.یعنی اثر افزایشی در حقوق صاحبان سهام دارد. دارنده پاره سهم می تواند آن را بفروشد یا با خرید پاره سهم متناسب، آن را به یک سهم کامل تبدیل کند.
تجزیه سهم چیست؟
در ابتدا می‌توان تجزیه سهام را اینگونه بیان کرد که افزایش تعداد سهام منتشر شده و کاهش متناسب ارزش اسمی یا تعیین شده هر سهم را تجزیه سهام می‌گویند. به موازات افزایش تعداد سهام منتشر شده، تعداد سهام مجاز نیز افزایش یافته، در مجموع تغییر در مانده حساب سرمایه حاصل نمی‌شود.
به طور مثال اگر شرکت سهامی که متشکل از ۱.۰۰۰.۰۰۰ برگ سهام عادی است، تعداد ۳.۰۰۰.۰۰۰ برگ سهام جدید صادر و جایگزین سهام قبلی نمایند، تجزیه سهام ۳ به ۱ می‌گویند. در این گونه موارد، شرکت سهامی، برای هر برگ سهام منتشر شده قبلی،۲ برگ سهام اضافی جدید صادر و در اختیار سهامداران قرار می‌دهد. بدین ترتیب بعد از تجزیه ۳ به ۱، ارزش اسمی هر سهام بیانگر یک سوم ارزش اسمی قبل از تجزیه سهام می‌باشد. تجزیه سهام معمولاً نیازی به ثبت حسابداری ندارد، اما تغییرات:
افزایش تعداد سهام منتشر شده منجر به کاهش قیمت بازار سهام می‌گردد. در نتیجه، تجزیه ادواری، قیمت بازار سهام شرکت‌های سهامی موفق را در یک حد مطلوب حفظ می‌کند. قضیه سهام نیز ممکن است معکوس هم باشد، بدین معنی که، اگر به موازات کاهش تعداد سهام، اما نسبت منجر به افزایش سهام گردد تجزیه معکوس سهام نامیده میشود.
در ماده ۳۲ لایحه اصلاحی قانون تجارت عنوان شده مبلغ اسمی سهام و همچنین قطعات سهام در صورت تجزیه باید مساوی باشند. اداره ثبت شرکت‌ها چگونگی اختصاص پاره سهم و یا تجزیه سهام برای اجرا با ابهام مواجه است. در بعضی از اساسنامه‌های نمونه ثبت شرکت‌ها بوجود آمدن پاره سهم ممنوع است. در بعضی دیگه از اساسنامه‌ها در صورت بوجود آمدن پاره سهم، یک نفر به نمایندگی از دارندگان پاره سهم برای حضور در جلسه مجامع عمومی معرفی میشود.
مفهوم پاره سهم در تجزیه سهم چیست؟
سهام را می توان به دلیل بالا بودن مبلغ اسمی آن به قطعات کوچکتر تقسیم نمود. مثلاَ تمامی قطعات را به ۵ یا ۳ قطعه تقسیم نمود. به این قطعات کوچک، پاره سهم گفته میشود. در این صورت مجموع قطعات تقسیم شده یک سهم را تشکیل می‌دهند و دارای یک رای هستند. در این حالت صاحبان قطعات سهام می‌توانند با هم توافق کنند و هر بار یک نفر را به عنوان رای دهنده معرفی کنند.
یکی از مشکلات ایجاد پاره سهم مشخص نبودن مشارکت در شرکت و نحوه رای گیری می‌باشد. در بعضی از شرکت‌ها پاره سهم به صورت قهری بوجود می‌آید، به اینصورت که در اساسنامه شرکت عنوان شده در صورت فوت هر یک از سهامداران، سهام او بین بقیه سهامداران به نسبت مساوی تقسیم خواهد شد که این امر موجب بوجود آمدن پاره سهم میشود.
همانطور ممکن است در زمان کاهش سرمایه پاره سهم بوجود بیاد که بعد از کاهش باید لیست سهامداران با محاسبه پاره سهم ارائه شود. یا اینکه در زمان افزایش سرمایه با توجه به میزان حق تقدم پاره سهم بوجود بیاید.
بلوک سهام به چه معنی است؟
یعنی تعیین حداقل تعداد سهام لازم برای دادن رای در مجامع عمومی. برای مثال در اساسنامه تصریح شود، فقط اشخاصی که بالای ۳۰ سهم دارند دارای حق رای هستند. در بند ۱۱ ماده ۹ لایحه، در رابطه با طرح اعلامیه پذیره نویسی از عبارت «ذکر حداقل تعداد سهامی که هنگام پذیره نویسی باید تعهد شود» استفاده شده است و این به معنای دارا بودن حداقل تعداد لازم برای دادن رای در مجامع عمومی است. در اعلامیه پذیره نویسی می‌توان حداکثر تعداد سهامی را که قابل تعهد است پیش بینی نمود.
امکان بلوک سهام در مجمع عمومی موسس وجود ندارد. زیرا طبق ماده ۷۵ لایحه، هر سهم دارای یک رای می‌باشد و تمامی موسسین و پذیره نویسان در جلسات مجمع عمومی موسس حق حضور دارند. اما در مجمع عمومی عادی و فوق العاده بلوک سهام امکان پذیر است. زیرا ملاک تشکیل جلسات مجمع عمومی عادی و فوق العاده سهامدارانی است که حق رای دارند نه کلیه سهامداران شرکت.
نحوه تهیه پیش نویس سهم چگونه است؟
در پیش نویس لایحه‌های قانون تجارت عنوان شده که مبلغ اسمی سهام باید مساوی باشه و نباید تجزیه سهم صادر شود. اگر هم در اثر انتقال قهری سهام یا کاهش و یا افزایش سرمایه و یا هر دلیل دیگری، پاره سهم بوجود آمد. پاره سهم ایجاد شده به ترتیبی که در اساسنامه مشخص شده باید بین سهامداران ذینفع تقسیم شود.
هدف از تجزیه سهام، به صرفه‌تر کردن قیمت بازار سهام با تغییر تعداد سهام موجود بدون تاثیر بر نمود کلی کمپانی است. برای تجزیه سهام، هیئت مدیره تشخیص می‌دهد که سهام کمپانی آن‌ها برای سرمایه گذاران بیش از اندازه گران است زیرا کمپانی عملکرد خوبی دارد. بنابراین آن‌ها با یک نسبت (برای مثال “۴ تا برای ۱”) قیمت را کاهش می‌دهند، اما تعداد سهام را افزایش می‌دهند (در این مثال، ۴ برابر). این راهکار در حالی که هر یک سهام را به صرفه‌تر می‌کند، ارزش کلی کمپانی را حفظ می‌کند. برای کمپانی‌هایی که در کشمکش هستند، تجزیه معکوس سهام (برای مثال یکی برای ۴ تا) اثری مخالف دارد. چند سهام را با هم ترکیب می‌کنند تا قیمت سهام را بالاتر ببرند. برای سرمایه گذاران، نتیجه یکسان است: قیمت سهام آن‌ها تغییر می کند، اما ارزش کلی سرمایه گذاریشان ثابت مانده است.
تجزیه سهام چه دلایلی می‌تواند داشته باشد؟
سرمایه گذاران ترجیح می‌دهند در مقابل سرمایه مشخص خود، سهام بیشتری را با قیمت متوسط بخرند تا سهامی با تعداد کم اما با قیمت بالا.
به طور کلی تجزیه سهام توسط شرکت‌های موفق انجام میگیرد که تجربیات و عملیات گذشته آن‌ها باعث افزایش ارزش بازار سهام شده است.
مهم‌ترین دلیل این امر کاهش ارزش بازار سهام به طوری که حجم معاملات افزایش یابد می‌باشد. در صورتی که ارزش بازار سهام بالا باشد و یا ارزش اسمی آن بالا باشد به طوری که همه اقشار و سطوح سهامداران و سرمایه گذاران قادر به خرید آن نباشند، شرکت‌ها اقدام به تجزیه سهام می‌کنند.
در نتیجه جهت کاهش ارزش بازار و برای اینکه بازار سهام از نقدینگی و قابلیت خرید و فروش بیشتری برخوردار باشد اقدام به تجزیه سهام میشود.
الزام اطلاع سهامداران از وضعیت شرکت
حق اطلاع سهامداران از وضعیت شرکت، از حقوق غیرمالی سهامداران می‌باشد. به موجب ماده ۱۳۹ لایحه، هر صاحب سهم می‌تواند از ۱۵ روز قبل از انعقاد مجمع عمومی در مرکز شرکت به صورت حساب‌ها مراجعه کرده و از ترازنامه و حساب سود و زیان و گزارش عملیات مدیران و بازرسان رونوشت بگیرد.
سهامدار برای کسب اطلاع باید به مرکز شرکت مراجعه کند و هم چنین می‌تواند به جای خود وکیل یا نماینده نیز به مرکز شرکت اعزام کند. موارد حصری که می‌توان از آن کسب اطلاع نمود، در ماده ۱۳۹ لایحه تصریح شده است یعنی صورت حساب، ترازنامه، حساب سود و زیان، گزارش مدیران و گزارش بازرسان و تجزیه سهم. هم چنین طبق تبصره ماده ۷۴ لایحه، گزارش موسسین باید حداقل ۵ روز قبل از تشکیل مجمع عمومی موسس در محلی که در آگهی دعوت معین شده برای مراجعه پذیره نویسان آماده باشد.
در صورت عدم رعایت حق کسب اطلاع، ضمانت اجرای مدنی و جزایی پیش بینی نشده است اما در صورت بروز خسارت می‌توان مطابق مقررات عام مسئولیت مدنی به عامل زیان مراجعه نمود زیرا زمانی که حقی برای شخص پیش بینی شود، اما ضمانت اجرا مشخص نشود زیان دیده با اثبات تقصیر می‌تواند مطالبه خسارت کند.
سوالات متداول
تجزیه سهم چیست؟
در ابتدا می‌توان تجزیه سهام را اینگونه بیان کرد که افزایش تعداد سهام منتشر شده و کاهش متناسب ارزش اسمی یا تعیین شده هر سهم را تجزیه سهام می‌گویند.
مفهوم پاره سهم در تجزیه سهم چیست؟
سهام را می‌توان به دلیل بالا بودن مبلغ اسمی آن به قطعات کوچکتر تقسیم نمود. مثلاَ تمامی قطعات را به ۵ یا ۳ قطعه تقسیم نمود. به این قطعات کوچک، پاره سهم گفته میشود.
سهام عادی چیست؟
دارندگان سهام عادی دارنده مقداری از مالکیت شرکت می‌باشند و کلیه ریسک موجود در فعالیت اقتصادی شرکت رابه میزان سهامی که در اختباری دارند قبول می‌نمایند. باید بدانید به سرمایه‌ای که از طریق فروش سهام عادی شرکت تامین می‌گردد سرمایه سهمی گفته میشود.