در گفتارهای قبلی به موضوع ارکان شرکت های سهامی، تعریف شرکت های سهامی و شرایط آن ها به تفصیل پرداختیم. در این قسمت نگاهی ویژه‌تر به رکن مدیریتی و در واقع هیئت مدیره و اعضای هیئت مدیره در شرکتهای سهامی از دید قانون تجارت انداخته و به سئوالات و ابهامات باقی مانده پاسخ خواهیم داد.
هیئت مدیره چیست؟
هیئت مدیره بالاترین مقام اجرایی شرکت است که موظف به اجرای مصوبات مجامع و اداره امور جاری شرکت می‌باشد. فرآیند انتخاب اعضای هیئت مدیره طی روندی کاملا دموکراتیک صورت می‌گیرد. به این صورت که سهامداران شرکت، مطابق قانون تجارت در طی مجمع عمومی عادی از بین خود، اقدام به انتخاب اعضای هیئت مدیره می‌کنند.
مجمع عمومی موسس نیز صلاحیت انتخاب اولین مدیران شرکت را دارد. البته جهت احراز صلاحیت اعضا، باید حائز شرایطی که در قانون ذکر شده باشند؛ برای مثال هیئت مدیره شرکت نباید ممنوعیت های قانونی اصل ۱۴۱ قانون اساسی و مواد ۱۱۱ لایحه اصلاحی قانون تجارت را داشته باشد. همچنین توجه داشته باشید که اعضای هیئت مدیره در شرکت سهامی، تنها از بین سهامداران انتخاب می شوند. (ماده ۱۰۷ لایحه اصلاحی قانون تجارت)
نوشته‌ی مرتبط: تفاوت هیئت مدیره و هیئت رئیسه
اعتبار سمت اعضای هیئت مدیره
مدت اعتبار سمت مدیران در شرکت ها، در اساسنامه شرکت معین می شود. ولی این مدت نمی تواند بیش از دوسال باشد. در حالی که پس از پایان تصدی اعضا امکان تمدید سمت شان برای دوره های بعدی بلامانع است. همچنین هیئت مدیره یا هر یک از مدیران قابل عزل هستند و مجمع عمومی عادی می تواند آنها را در هر زمانی عزل نماید.
تعداد اعضای هیئت مدیره
تعداد اعضای هیئت مدیره در شرکت سهامی عام، حداقل ۵ نفر مشخص گردیده است. به این معنی که تعداد اعضا، نباید از ۵ نفر کمتر باشد ولی بیشتر از ۵ نفر طبق اساسنامه مانعی ندارد.
اگرچه در خصوص حداقل تعداد اعضاء هیئت مدیره به طور کلی مقرراتی وضع نگردیده است، اما در نظریه حقوقی شماره ۵۱۵۶ /۷ مورخ ۱۳/۷/۱۳۶۷ تعداد اعضای هیئت مدیره نمی‌تواند کمتر از ۳ نفر باشد. البته در شرکتهای سهامی عام پذیرفته شده در بورس، طبق ماده ۲۷ اساسنامه نمونه این شرکت‌ها حداقل تعداد مدیران ۵ و حداکثر ۹ نفر قید شده است.
آیا اشخاص حقوقی می توانند عضو هیئت مدیره باشند؟
اشخاص حقوقی را می توان به مدیریت شرکت انتخاب نمود. دراین صورت شخص حقوقی همان مسئولیت های مدنی شخص حقیقی عضو هیئت مدیره را داشته و باید یک نفر را به نمایندگی دائمی خود، جهت انجام وظایف مدیریت معرفی نماید. چنین نماینده ای مشمول همان شرایط، تعهدات، مسئولیت‌های مدنی و جزائی عضو هیئت مدیره می باشد. همچنین ازجهت مدنی با شخص حقوقی که او را به نمایندگی تعیین نموده است، مسئولیت تضامنی خواهد داشت.
شخص حقوقی عضو هیئت مدیره می تواند نماینده خود را عزل کند. به شرط آنکه در همان موقع جانشین او را کتبا به شرکت معرفی نماید، در غیر این صورت وی غایب محسوب می‌شود. همچنین توجه داشته باشید که یک نفر نمی تواند اصالتا و وکالتا (یا به قائم مقامی و نمایندگی) به عنوان عضو هیئت مدیره منصوب گردد.
سهام اعضای هیئت مدیره
هر یک از مدیران باید مقدار سهامی را که در اساسنامه مقرر شده است، دارا باشند. این تعداد سهام نباید از مقدار سهامی که بموجب اساسنامه جهت دادن رای ضروری است کمتر باشد. این سهام برای تضمین خسارتی است که ممکن است از تقصیرات مدیران منفردا یا مشترکا بر شرکت وارد شود.
سهام مزبور با نام بوده و قابل انتقال نیست. مادام که مدیری مفاصا حساب دوره تصدی خود در شرکت را دریافت نداشته است سهام مذکور در صندوق شرکت بعنوان وثیقه باقی خواهد ماند.
رئیس هیئت مدیره
هیئت مدیره در اولین جلسه خود از بین اعضاء، یک رئیس و یک نایب رئیس تعیین می نماید . مدت ریاست رئیس و نایب‌‌رئیس هیئت مدیره بیش ازمدت عضویت آنها در هیئت مدیره نخواهدبود. هیئت مدیره در هر موقع می‌تواند رئیس و نایب رئیس هیئت مدیره را از سمت های مذکور عزل کند.
هرترتیبی خلاف این ماده مقرر شودکان لم یکن خواهد بود. از نظر اجرای مفاد این ماده، شخص حقیقی که به عنوان نماینده شخص حقوقی عضوهیئت مدیره معرفی شده باشد، درحکم عضوهیئت مدیره تلقی خواهدشد.
هرگاه رئیس هیئت مدیره موقتا نتواند وظایف خودرا انجام دهد، وظایف او را نایب رئیس هیئت مدیره انجام خواهد داد.
مدیر عامل می‌تواند هم عضو هیات مدیره باشد و هم صرفا “مدیرعامل” باشد. در هر دو صورت دوره تصدی سمت او همان مقداری است که در اساسنامه تعیین شده و این مقدار نمی‌تواند بیش از دوسال باشد. پس از پایان دوره این زمان با رای مجمع قابل تمدید خواهد بود. البته چنانچه “مدیرعامل” بخواهد هر دو سمت “مدیرعامل” و رئیس هیات مدیره را داشته باشد، بایستی سه چهارم آرا حاضر در مجمع عمومی را جلب کند.
حدود اختیارات مدیرعامل
حدود اختیارات “مدیرعامل” توسط هیات مدیره به ایشان تفویض می شود. “مدیر عامل” می تواند به عنوان نماینده شرکت و دارای حق امضاء به صورت منفرد بوده و یا مشترکا با رئیس هیات مدیره یا یکی از اعضاء باشد. هیات مدیره موظف است صورتجلسه مربوط به انتخاب مدیرعامل را با ذکر مشخصات مدیرعامل و حدود اختیارات و وضعیت حق امضاء در اداره ثبت شرکت ها ثبت کرده و در “روزنامه رسمی” آگهی نماید.
استعلام اعضای هیئت مدیره شرکت‌ها
همانطور که گفته شد تعداد اعضاء هیئت مدیره در شرکتهای سهامی عام نباید بیشتر از۵ نفر باشد. عزل رئیس و معاون آن هم با تصمیم اکثریت اعضاء انجام می‌شود. پیشینه اعضاء برای عضو شدن در هیئت مدیره باید مشخص شود. با گرفتن استعلام پیشینه از مراجع قانونی، کاملا پیشینه آنها بررسی می‌شود.
بر اساس قانون، مرجع تایید شده اداره سوء پیشینه می‌باشد و یا اینکه حتی شما می‌توانید از طریق اداره ثبت شرکت‌ها، سوء پیشینه فرد را استعلام کنید. معمولا هم استعلام سوء پیشینه اعضاء هیئت مدیره از طریق اداره ثبت شرکت‌ها می‌باشد.
شرایط اخذ استعلام از روزنامه رسمی:
تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی برای ثبت شرکت و انجام فعالیت بازرگانی، موظف می‌باشند که بعد از ثبت شرکت، اطلاعات خود را در یک روزنامه کثیرالانتشار منتشر کنند. اطلاعات و مسائل چاپ شده در روزنامه‌های کثیرالانتشار، به منظور اطلاع رسانی به دیگر شرکت‌ها، کسب و کارها و دیگر افراد جامعه می‌باشد، به همین دلیل این اطلاعات چاپ شده باید دقیق و کامل باشد.
سامانه هوشمند استعلام روزنامه کثیرالانتشار آسان ثبت
چه کسانی نمی توانند به مدیریت شرکت انتخاب شوند؟
- محجورین وکسانی که حکم ورشکستگی آنها صادر شده است
- کسانی که به علت ارتکاب جنایت یای کی ازجنحه های ذیل بموجب حکم قطعی ازحقوق اجتماعی کلا یا بعضا محروم شده باشند، درمدت محرومیت
- سرقت ، خیانت درامانت، کلاهبرداری، جنحه هائی که بموجب قانون در حکم خیانت درامانت یا کلاهبرداری شناخته شده است، اختلاس ،تدلیس ،تصرف غیر قانونی دراموال عمومی
تبصره – دادگاه شهرستان به تقاضای هرذینفع حکم عزل هر مدیری را که برخلاف مفاد این ماده انتخاب شود، یا پس از انتخاب مشمول مفاد این ماده گردد، صادرخواهدکرد وحکم دادگاه مزبور قطعی خواهد بود.
فوت، استعفا یا عزل اعضای هیئت مدیره
در صورت فوت یا استعفا یا سلب شرایط از یک یا چند نفر از مدیران، اعضای علی البدل جای آنان را خواهند گرفت. در صورتی که عضو علی البدل تعیین نشده باشد و تعداد کافی جهت تصدی محل های خالی نباشد، مجمع عمومی عادی جهت تکمیل اعضا باید تشکیل شود.
وظایف هیئت مدیره
این وظایف به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند: وظایف نظارتی و وظایف عملکردی. نظارتی همان وظایفی هستند که اعضای هیئت مدیره با پایش، بررسی و کنترل جریان امور در شرکت، به آن ها رسیدگی می‌کنند؛ وظایف عملکردی نیز وظایفی هستند که با مشارکت در رهبری و مدیریت امور به انجام می رسند. به طور کلی این وظایف را می توان به شرح ذیل بر شمرد:
مهم‌ترین وظایف نظارتی
- عزل مدیرعامل
- ارزیابی عملکرد مدیرعامل
- ارزیابی بودجه پیشنهادی مدیرعامل و اعمال اصلاحات مورد نظر برای ارائه به مجمع عمومی صاحبان سهام
- رسیدگی به گزارش های دریافتی از بازرس قانونی شرکت و حسابرسان
- رسیدگی به شکایت ها و گزارش های دریافتی از سهامداران و شرکا و ذینفعان شرکت
- پایش مستمر (پایدار) جایگاه شرکت در بازار و نسبت به رقبا
- تعیین حسابرس و انجام انواع حسابرسی های دوره ای یا موردی
- رسیدگی به میزان و انواع تعارضات و دعاوی مطروحه له و علیه شرکت در جهت پایش محیط قانونی و کاری شرکت و میزان هوشمندی تیم مدیریت و مدیر عامل در قبال آنها
- پاسداری از اساسنامه شرکت و پایش رعایت آن
مهم‌ترین وظایف عملکردی
- انتخاب مدیرعامل
- مشارکت در انتخاب مدیران ارشد و میانی شرکت
- مشارکت در تهیه چشم انداز و برنامه راهبردی شرکت
- مشارکت در تدوین و پیاده سازی یک نظام کارآمد جانشین پروری
- مشارکت در تدوین و پیاده سازی یک سامانه موثر تعاملات و ارتباطات درون سازمانی برای جذب، حفظ و تعالی منابع انسانی
- تدوین نهایی صورت های مالی و ترازنامه شرکت و ارائه آن به مجمع عمومی صاحبان سهام یا شرکای شرکت
- مشارکت در مدیریت بحران ها و عبور از گردنه های دشوار مدیریتی، مالی و …
- دعوت مجامع عمومی صاحبان سهام و شرکلای شرکت و اداره آنها
- شناسایی خلاء ها و نقاط ضعف اساسنامه و مقررات داخلی شرکت و تلاش برای اصلاح آنها در حدود صلاحیت هیات مدیره یا از طریق مجمع عمومی صاحبان سهام یا شرکای شرکت
پرسش‌های پرتکرار پیرامون هیئت مدیره در شرکتهای سهامی
هیئت مدیره چیست؟
هیئت مدیره بالاترین مقام اجرایی شرکت است که موظف به اجرای مصوبات مجامع و اداره امور جاری شرکت می باشد.
مدت اعتبار اعضای هیئت مدیره چقدر است؟
مدت اعتبار سمت مدیران در شرکت ها، در اساسنامه شرکت معین می شود. ولی این مدت نمی تواند بیش از دوسال باشد. در حالی که پس از پایان تصدی اعضا امکان تمدید سمت شان برای دوره های بعدی بلامانع است.
تعداد اعضای هیئت مدیره چند نفر است؟
تعداد اعضای هیئت مدیره در شرکت سهامی عام، حداقل ۵ نفر مشخص گردیده است. به این معنی که تعداد اعضا، نباید از ۵ نفر کمتر باشد ولی بیشتر از ۵ نفر طبق اساسنامه مانعی ندارد.
سهام اعضای هیئت مدیره چگونه است؟
هر یک از مدیران باید مقدار سهامی را که در اساسنامه مقرر شده است، دارا باشند. این تعداد سهام نباید از مقدار سهامی که بموجب اساسنامه جهت دادن رای ضروری است کمتر باشد. این سهام برای تضمین خسارتی است که ممکن است از تقصیرات مدیران منفردا یا مشترکا بر شرکت وارد شود.
ریاست هیئت مدیره چگونه انتخاب می‌شود؟
هیئت مدیره در اولین جلسه خود از بین اعضاء، یک رئیس و یک نایب رئیس تعیین می نماید . مدت ریاست رئیس و نایب‌‌رئیس هیئت مدیره بیش ازمدت عضویت آنها در هیئت مدیره نخواهدبود. هیئت مدیره در هر موقع می‌تواند رئیس و نایب رئیس هیئت مدیره را از سمت های مذکور عزل کند.
چه کسانی نمی‌توانند مدیر شرکت باشند؟
۱) محجورین وکسانی که حکم ورشکستگی آنها صادر شده است. ۲)کسانی که به علت ارتکاب جنایت یای کی ازجنحه های ذیل بموجب حکم قطعی ازحقوق اجتماعی کلا یا بعضا محروم شده باشند، درمدت محرومیت
مهم‌ترین وظایف نظارتی هیئت مدیره چیست؟
عزل مدیرعامل – ارزیابی عملکرد مدیرعامل – ارزیابی بودجه پیشنهادی مدیرعامل و اعمال اصلاحات مورد نظر برای ارائه به مجمع عمومی صاحبان سهام – رسیدگی به گزارش های دریافتی از بازرس قانونی شرکت و حسابرسان – رسیدگی به شکایت ها و گزارش های دریافتی از سهامداران و شرکا و ذینفعان شرکت – پایش مستمر (پایدار) جایگاه شرکت در بازار و نسبت به رقبا – تعیین حسابرس و انجام انواع حسابرسی های دوره ای یا موردی – رسیدگی به میزان و انواع تعارضات و دعاوی مطروحه له و علیه شرکت در جهت پایش محیط قانونی و کاری شرکت و میزان هوشمندی تیم مدیریت و مدیر عامل در قبال آنها – پاسداری از اساسنامه شرکت و پایش رعایت آن
مهم‌ترین وظایف عملکردی هیئت مدیره چیست؟
انتخاب مدیرعامل – مشارکت در انتخاب مدیران ارشد و میانی شرکت – مشارکت در تهیه چشم انداز و برنامه راهبردی شرکت – مشارکت در تدوین و پیاده سازی یک نظام کارآمد جانشین پروری – مشارکت در تدوین و پیاده سازی یک سامانه موثر تعاملات و ارتباطات درون سازمانی برای جذب، حفظ و تعالی منابع انسانی – تدوین نهایی صورت های مالی و ترازنامه شرکت و ارائه آن به مجمع عمومی صاحبان سهام یا شرکای شرکت – مشارکت در مدیریت بحران ها و عبور از گردنه های دشوار مدیریتی، مالی و … – دعوت مجامع عمومی صاحبان سهام و شرکلای شرکت و اداره آنها – شناسایی خلاء ها و نقاط ضعف اساسنامه و مقررات داخلی شرکت و تلاش برای اصلاح آنها در حدود صلاحیت هیات مدیره یا از طریق مجمع عمومی صاحبان سهام یا شرکای شرکت