![مالیات بر ارزش افزوده چیست؟ [تعریف|انواع آن|معافیت‌ها|پرداخت]](https://asansabt.com/academy/wp-content/uploads/2021/01/con117-0-Maliat-bar-Arzeshe-Afzoode-Chist-991104.jpg)
«مالیات بر ارزش افزوده» از انواع مالیاتهای غیرمستقیمی است که دولت از روند فرآیند تولید یک کالا و یا خدمات از مصرف‌کننده نهایی دریافت می‌کند. این نحوه از اخذ مالیات به دلیل پرداخت و وصول راحت از روش‌های محبوب دولت‌ها برای اخذ مالیات به حساب می‌آید. همچنین مالیات بر ارزش افزوده با ایجاد شفافیت، فرار مالیاتی را کاهش می‌دهد و از اخذ مجدد آن جلوگیری می‌کند.
در ادامه‌ی مطلب توضیحات دیگری راجع به مفهوم مالیات بر ارزش افزوده، انواع آن، نحوه‌ی محاسبه، تاریخچه‌ی آن در ایران و موارد معاف از پرداخت آن صحبت خواهیم کرد.
ارزش افزوده چیست و چگونه محاسبه میشود؟
ارزش افزوده به مبلغی گفته می شود که در طی مراحل تولید به قیمت اصلی یک محصول اضافه می شود. یعنی مبلغی که طی مراحل کار به مبلغ اولیه موارد خام، افزوده و با قیمت اصلی مواد اولیه جمع میشود و نهایتا هزینه خرید یک کالا را مشخص می کند. به زبان سادهتر، ارزش افزوده یعنی ارزشی که طی مراحل تولید یک کالا به آن اضافه شده است. در واقع، وقتی مواد اولیه‌ای با هم ترکیب میشوند تا محصولی تولید شود، تفاوت هزینه مجموع آن مواد اولیه با قیمتی که به مشتری ارائه میشود، ارزش افزوده آن محصول به حساب می‌آید. بنابراین مالیات بر ارزش افزوده، یعنی مالیاتی که بر این مبلغ تفاوت اعمال میشود.
مفهوم مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده یا VAT که مخفف کلمه‌ی «value added tax» است و به مالیات غیرمستقیمی گفته میشود که مصرف‌کننده آن را به بهای خرید کالا و یا خدمات به فروشنده می‌‍‍‍پردازد و فروشنده موظف است که مقدار مالیات دریافتی را به خزانه‌ی دولت واریز کند.
در ماده سه قانون مالیات، مالیات بر ارزش افزوده را این‌گونه تعریف می‌کند: «مالیاتی غیرمستقیمی است که بر تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین وضع می‌گردد.»
اگر بخواهیم سادهتر بگوییم منظور از آن چیست، مالیاتی است که از تفاوت ارزش بین کالا و خدماتِ عرضه‌شده با ارزش کالا و خدمات خریداری‌شده در دوره‌ای مشخص گرفته میشود. این نوع مالیات چند مرحله‌ای است و در هر یک از مراحل تولید تا مصرف نهایی بر حسب ارزش افزوده گرفته میشود .
سامانه استعلام و پرداخت بدهی مالیاتی
انواع مالیات بر ارزش افزوده
۱. مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی:
در روش مالیات از نوع تولیدی، به صورت کلی بر فروش اعمال میشود. این نوع مالیات هم بر کالاهای مصرفی و هم کالاهای سرمایه‌ای اعمال میشود. یعنی به خرید کالاهای سرمایه‌ای توسط بنگاه اقتصادی اعتبار مالیاتی تعلق نمی‌گیرد.
۲. مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی:
در این نوع از مالیات، استهلاک و هزینه‌های جانبی از پایه مالیات کسر شده و سرمایه‌گذاریِ خالص مشمول مالیات میشود.
۳. مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرف:
این نوع مالیات بر پایه خدمات و کالاهای مصرفی است.
قوانین مالیات بر ارزش افزوده
ماده ۱۴– مأخذ محاسبه مالیات، بهای کالا یا خدمت مندرج در صورتحساب خواهد بود. در مواردی که صورتحساب موجود نباشد و یا از ارائه آن خودداری شود و یا به موجب اسناد و مدارک مثبته احراز شود که ارزش مندرج درآنها واقعی نیست، مأخذ محاسبه مالیات بهای روز کالا یا خدمت به تاریخ روز تعلق مالیات می‌باشد.
تبصره- موارد زیر جزء مأخذ محاسبه مالیات نمی‌باشد:
الف- تخفیفات اعطائی;
ب- مالیات موضوع این قانون که قبلا توسط عرضه کننده کالا یا خدمت پرداخت شده است;
ج- سایر مالیاتهای غیر مستقیم وعوارضی که هنگام عرضه کالا یا خدمت به آن تعلق گرفته است.
ماده ۱۵– مأخذ محاسبه مالیات واردات کالا، عبارت است از ارزش گمرکی کالا (قیمت خرید، هزینه حمل ونقل وحق بیمه) به علاوه حقوق ورودی (حقوق گمرکی وسود بازرگانی) مندرج در اوراق گمرکی.
تبصره- مأخذ محاسبه مالیات واردات خدمت، عبارت است از معادل ارزش ریالی مربوطه به مابه ازاء واردات خدمت مزبور.
قانون ارزش افزوده، ماخذ، نرخ و نحوه‌ی محاسبه‌ی مالیات
ماده ۱۶- نرخ مالیات بر ارزش افزوده، یک ونیم درصد (۵/۱%) می‌باشد.
تبصره- نرخ مالیات بر ارزش افزوده کالاهای خاص به شرح زیر تعیین می‌گردد:
۱- انواع سیگار ومحصولات دخانی، دوازده درصد (۱۲%) .
۲- انواع بنزین وسوخت هواپیما بیست درصد (۲۰%).
ماده ۱۷– مالیات‌هایی که مودیان در موقع خرید کالا یا خدمت برای فعالیت‌های اقتصادی خود به استناد صورتحساب‌های صادره موضوع این قانون پرداخت نموده‌اند، حسب مورد از مالیاتهای وصول شده توسط آنها کسر و یا به آنها مسترد می‌گردد.
تبصره۱- در صورتی که مودیان مشمول حکم این ماده در هر دوره مالیاتی اضافه پرداختی داشته باشند، مالیات اضافه پرداخت شده به حساب مالیات دوره های بعد مودیان منظور خواهد شد ودر صورت تقاضای مودیان، اضافه مالیات پرداخت شده از محل وصولی های جاری درآمد مربوط، مسترد خواهد شد.
۲- در صورتی که مودیان به عرضه کالا یا خدمت معاف از مالیات موضوع این قانون اشتغال داشته باشند ویا طبق مقررات این قانون مشمول مالیات نباشند، مالیاتهای پرداخت شده بابت خرید کالا یا خدمت تا این مرحله قابل استرداد نمی باشد.
۳- در صورتی که مودیان به عرضه توأم کالاها یا خدمات مشمول مالیات ومعاف از مالیات اشتغال داشته باشند، صرفا مالیاتهای پرداخت شده مربوط به کالاها یا خدمات مشمول مالیات در حساب مالیاتی مودی منظور خواهد شد.
۴- مالیات بر ارزش افزوده وعوارض پرداختی مودیان بابت کالاهای خاص موضوع تبصره ماده (۱۶) وبندهای (ب)، (ج) و(د) ماده (۳۸) این قانون، صرفا در مراحل واردات، تولید وتوزیع مجدد آن کالاها توسط واردکنندگان، تولید کنندگان وتوزیع کنندگان آن، قابل کسر از مالیاتهای وصول شده ویا قابل استرداد به آنها خواهد بود.
قانون ارزش افزوده، وظایف و تکالیف مودیان
ماده ۱۸- مودیان مکلفند به ترتیبی که سازمان امور مالیاتی کشور تعیین و اعلام می‌نماید نسبت به ارائه اطلاعات درخواستی سازمان مذکور و تکمیل فرم‌های مربوطه اقدام و ثبت نام نمایند.
ماده ۱۹- مودیان مکلفند در قبال عرضه کالا یا خدمات موضوع این قانون، صورتحسابی با رعایت قانون نظام صنفی و حاوی مشخصات متعاملین ومورد معامله به ترتیبی که توسط سازمان امور مالیاتی کشور تعیین و اعلام میشود، صادر و مالیات متعلق را در ستون مخصوص درج و و صول نمایند. در مواردی که از ماشین‌های فروش استفاده میشود، نوار ماشین جایگزین صورتحساب خواهد شد.
تبصره- کالاهای مشمول مالیات که بدون رعایت مقررات وضوابط این قانون عرضه گردد، علاوه بر جرائم متعلق و سایر مقررات مربوط موضوع این قانون، کالای قاچاق محسوب و مشمول قوانین و مقررات مربوط میشود.
مهلت ثبت اظهارنامه مالیات ارزش افزوده
بر اساس قوانین، مودیان مالیاتی مکلف هستند، طی ۱۵ روز پس از پایان هر فصل از سال، نسبت به تنظیم و ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده، اقدام نمایند. در غیر این صورت، مشمول جرایم مالیاتی خواهند شد. مودیان می‌توانند با مراجعه به سایت سامانه ارزش افزوده، نسبت به ثبت نام اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده ۱۴۰۱ و نحوه تکمیل ارسال ثبت نام آن به صورت الکترونیکی، اقدام نمایند .
اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده
محاسبه و تعیین مالیات بر ارزش افزوده، به صورت خود اظهاری مشمولان یا مودیان مالیاتی، می‌باشد. به این معنا که مشمولان، خودشان می‌بایست مالیات را با استفاده از اظهارنامه مالیاتی، مشخص کرده و به سازمان امور مالیاتی، پرداخت نمایند. در مرحله اول نیز، رسیدگی و تشخیص این مالیات به عهده سازمان امور مالیاتی نیست و به اظهارنامه مالیات ارزش افزوده اشخاص، اعتماد میشود .
باید دقت داشته باشید که که ثبت نام اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده، بر خلاف گذشته که با تکمیل فرم‌های اظهارنامه مالیاتی به صورت کاغذی، انجام می شد، در سال ۱۴۰۱، به صورت الکترونیکی، قابل انجام می‌باشد.
نحوه دریافت گواهی ارزش افزوده
گواهی ارزش افزوده چیست؟
گواهی ارزش افزوده یکی از موارد مربوط به امور مالیاتی است که برای مشاغل مختلف به عنوان مالیات بر مصرف از خریدار دریافت میشود. که عیناً مبلغ آن باید به دارایی پرداخت شود. این گواهی برای مشاغلی که مشمول پرداخت مالیات هستند الزامی است.
مراحل اخذ گواهی ارزش افزوده:
- ابتدا ثبت نام در سامانه ارزش افزوده شرکت
- ارائه‌ی اسناد مربوط به ثبت نام اولیه ارزش افزوده شرکت
- بعد از دریافت رمز عبور، دومین مرحله ثبت نام را انجام دهید.
- ارائه مدارک فوق الذکر به اداره دارایی
- اظهارنامه بین سه ماهه اول تاسیس شرکت تا زمان صدور ارزش افزوده و گواهی و اسناد ثبت نام
- نسخه ثبت نام اول و دوم و شناسه کاربری و رمز عبور دریافتی
- رونوشت همه‌ی قراردادها و تعهدنامه‌ها جهت آخرین ثبت نام
- نسخه صادرشده‌ی گواهی ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است؟
با تصویب قانون دائمی، تغییرات بسیار زیادی در قانون مالیات بر ارزش افزوده ۱۴۰۰ پدید آمد. با تصویب این قانون جدید نرخ این مالیات سال ۱۴۰۱ طبق این قانون جدید محاسبه میشود. واردات کالاهای ضروری مانند گندم، برنج و گوشت نرخ مالیاتی یک درصدی دارند. همچنین به واردات واکسن و داروهای کمیاب تنها دو درصد مالیات تعلق می‌گیرد. این در حالی است که برای کالاهای مضر مانند سیگار و نوشابه مالیات بیشتری پیش‌بینی شده است.
سیگارهای تولید داخل ۲۵ درصد و به سیگارهای وارداتی ۶۵ درصد مالیات تعلق می‌گیرد. همچنین به کالاهایی که برای سلامتی مضر هستند، مانند نوشابه تولید داخل ۱۶ درصد و واردات آنها ۳۶ درصد مالیات تعلق می‌گیرد. همچنین نرخ این مالیات در سال ۱۴۰۱ برای کالاهای نفتی متفاوت است. انواع بنزین و سوخت هواپیما ۳۰ درصد مالیات خواهند داشت و نفت گاز، نفت سفید، نفت کوره، گاز طبیعی و گاز مایع مشمول ۱۵ درصد مالیات هستند.
مالیات بر ارزش افزوده ۱۴۰۱ چگونه محاسبه میشود؟
به عنوان مثال، تولید‌کننده‌ی چرخ خیاطی را در نظر بگیرید که در کشوری با نرخ ۱۰% مالیات فعالیت می‌کند.
شرکت خودروسازان مواد خام را با قیمت ۲۰۰ هزار تومان خریداری می‌کند که طبیعتاً مالیات بر ارزش افزوده‌ی آن ۲۰ هزارتومان است که باید به دولت پرداخت کند. جمع قیمت کل در این حالت ۲۲۰ هزار تومان میشود.
خودروسازان محصولات تولیدشده را به قیمت ۵۰۰ هزار تومان به علاوه ۵۰ هزار تومان ارزش افزوده و جمع کلی۵۵۰ هزار تومان به توزیع‌کننده می‌فروشد. در این حالت تولید کننده فقط ۳۰ هزار تومان به عنوان مالیات را به دولت پرداخت کرده است. به عبارتی تولیدکننده ۱۰% سودی که در این فرآیند به دست آورده است (۳۰۰ هزار تومان) را به عنوان VAT پرداخت می‌کند.
در نهایت توزیع‌کننده این محصول را با قیمت ۱ میلیون تومان که ارزش افزوده‌ی آن ۱۰۰ هزار تومان میشود به مصرف کننده نهایی می‌فروشد که جمع کل آن یک میلیون و صد هزار تومان میشود. توزیع کننده در این مرحله پنجاه هزار تومان را به عنوان مالیات پرداخت می‌کند. پنجاه هزار تومان مابقی را تولید کننده در مرحله قبل پرداخت کرده است و به عبارتی توزیع کننده در این مرحله ۱۰درصد سود خالص خود را پرداخت می‌کند.
مالیات بر ارزش افزوده به چند روش اخذ می‌گردد؟
مالیات بر ارزش افزوده به دو صورت اخذ میشود :
صورت اول به گونه‌ای است که تمام مالیات بر ارزش افزوده یک کالا یا خدمات را از خریدار و یا مصرف کننده می‌گیرند. مثلا اگر ارزش افزوده‌ی یک کالایی ۱۰ هزار تومان است و مالیات آن هزار تومان، تمام آن هزار تومان از مشتری اخذ می‌گردد.
صورت دوم به این شکل است که شرکت تولید کننده کالا یا خدمات و مصرف‌کننده‌ی آنها با هم مالیات را پرداخت می‌کنند . مثلا ارزش افزوده یک کالایی ۱۰ هزار تومان است و مالیات آن هزار تومان؛ پانصد تومان آن مبلغ از مشتری و پانصد تومان از تولید کننده خدمات و یا کالا اخذ می‌گردد.
مالیات بر ارزش افزوده چه زمانی پرداخت میشود؟
طبق قانون، مالیات هر سه ماه باید پرداخت گردد. افرادی که شامل این قانون میشوند، موظف هستند تا اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده را از طریق لینک مربوطه ارائه کرده و مبلغ آن را پرداخت کنند تا مشمول جریمه دیرکرد پرداخت نشوند.
تاریخچه‌ی مالیات بر ارزش افزوده در ایران
لایحه مالیات برای اولین بار در دی ماه سال ۱۳۶۶ از طرف دولت به مجلس شورای اسلامی برده شد و در کمیسیون اقتصادی مجلس مورد بررسی قرار گرفت؛ و پس از اعمال نظرات به صحن علنی مجلس رفت. اما تنها پس از تصویب شش ماده از آن، دولت بنا بر فوریت‌های اقتصادی مانند تثبیت قیمت‌ها و مشکلات اقتصادی ناشی از جنگ، درخواست باز پس‌گیری لایحه را داد.
بار دیگر در سال ۱۳۷۰ دپارتمان صندوق بین‌الملی پول اجرای سیستم مالیات پول توصیه کرد. و با توجه به احساس نیاز و نظرات متخصصان راجع به برقراری چنین نظام مالیاتی، برنامه استقرار این نظام مالیاتی مجددا در اواخر سال ۱۳۷۰ در دستور کار دولت قرار گرفت و پس از پیمودن روندی طولانی، بالاخره در سال ۱۳۸۱ به تصویب هیات وزیران رسید. و در همان سال به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد. در نهایت در سال ۱۳۸۷ تصویب و به مدت پنج سال به صورت آزمایشی به اجرا درآمد.
از ابتدای سال ۱۳۹۳ این نوع مالیات از ۶ درصد به ۹ درصد افزایش پیدا کرد.
مشاغلی که شامل مالیات بر ارزش افزوده میشوند:
مالیات بر ارزش افزوده به صورت کالی تمامی مشاغلی را که به هر طریقی با خرید و فروش کالا و خدمات مربوط میشوند شامل میشود. شغل‌هایی که در زیر آمده اند به طور کلی دسته بندی هایی هستند که موظف به پرداخت هستند:
- کلیه وارد کنندگان و صادر کنندگان
- کارخانه ها و کارگاه‌های تولیدی و بهره برداران از معادن
- ارائه دهندگان خدمات حسابرسی، حسابداری، دفترداری و همچنین خدمات مالی
- حسابداران رسمی شاغل و موسسه های حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران
- ارائه دهندگان انواع خدمات مدیریتی و مشاوره‌ای
- ارائه دهندگان انواع خدمات انفورماتیک و رایانه‌ای اعم از سخت افزاری و نرم افزاری و طراحی سیستم
- هتل‌ها، متل‌ها و مهمان پذیرها
- بنکداران، عمده فروش ها، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها
- نمایندگان موسسه‌های تجاری و صنعتی اعم از داخلی و خارجی
- موسسه های حمل و نقل موتوری و باربری، زمینی، هوایی، دریایی
- موسسه های مهندسی، تبلیغاتی و بازاریابی
- فروشندگان طلا، جواهرات و آهن آلات
- صاحبان تالارهای پذیرایی و رستوران‌ها، نمایشگاه ها و فروشگاه‌های خودرو و بنگاه معاملات املاک
- صاحبان تعمیرگاه‌های مجاز خودرو
- صاحبان دفاتر اسناد رسمی
- صاحبان مراکز ارتباطات رایاینه ای و دفاتر خدمات ارتباطی و دفاتر خدمات دولت
- صاحبان سینماها تماشاخانه‌ها و مکان‌ها تفریحی و ورزشی
- چلوکبابی‌ها، سالن های غذا خوری و سفره خانه های سنتی
- اغذیه فروشی‌ها با مالکیت و نام تجاری
- صاحبان دفاتر خدماتی مسافرتی و جهانگردی
چه مواردی از مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند؟
مطابق ماده دوازده قانون مالیات دسته‌های زیر از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند:
۱. محصولات کشاورزی فرآوری نشده.
۲. دام و طیور زنده، آبزیان، زنبور عسل و نوغان.
۳. انواع کود، سم، بذر و نهال.
۴. آرد خبازی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات و سویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیرخشک مخصوص تغذیه کودکان.
۵. کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات.
۶. کالاهای اهدایی به صورت بلاعوض به وزارتخانه ها، موسسات دولتی و نهادهای عمومی غیر دولتی با تأیید هیأت وزیران و حوزه های علمیه با تایید حوزه گیرنده هدایا.
۷. کالاهایی که همراه مسافر و برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق مقررات صادرات و واردات، وارد کشور می شود. مازاد بر آن طبق مقررات این قانون مشمول مالیات خواهد بود.
۸. اموال غیر منقول.
۹. انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی) و خدمات توانبخشی و حمایتی.
۱۰. خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، موضوع قانون مالیاتهای مستقیم.
۱۱. خـدمـات بـانـکی و اعتباری بانک‌ها،موسسات و تعاونی‌های اعتباری و صندوق‌های قرض الحسنه مجاز و خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس.
۱۲. خدمات حمل و نقل عمومی مسافری برون شهری و درون شهری، جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی.
۱۳. فرش دستباف.
۱۴. انواع خدمات پژوهشی و آموزشی که طبق آیین‌نامه‌ای که با پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های علوم تحقیقات و فناوری، امور اقتصادی و دارایی، بهداشت، درمان وآموزش پزشکی، آموزش و پرورش وکار وامور اجتماعی ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
۱۵. خوراک دام و طیور.
۱۶. رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه‌ها بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت راه و ترابری و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران می رسد معاف از مالیات بر ارزش افزوده هستند.
۱۷. اقلام با مصارف صرفا دفاعی (نظامی و انتظامی) و امنیتی بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت دفاع وپشتیبانی نیروهای مسلح و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد. فهرست مذکور از اولین دوره مالیاتی پس از تصویب هیأت وزیران قابل اجراء خواهد بود.
سامانه مالیات بر ارزش افزوده:
شما می‌توانید از طریق لینک زیر وارد سامانه مالیات بر ارزش افزوده شوید و جهت پرداخت مالیات خود اقدام کنید.